ВКЛ аценка дзяржау в беларускай гісторияграиіі

ВКЛ: аценка дзяржау у беларускай гiсторияграфii

План
1. Уступ
2. Канцепциi паходжання ВКЛ
3. Заходнерускiя i лiтоускiя землi перад уваходжаннем у склад ВКЛ
4. Склад ВКЛ
Заключенне
Спіс викаристанай літаратури

Уступ
ВКЛ була дзяржавай, якая була створана Як аб'яднанне різни дзяржау, насельніцтва було прадстаулена різни народами і вераіспаведаннем. Адметнай рисай дзяржау якія уваходзілі у ВКЛ було Жадана князів заствацца Незалежності та самастойнимі на маленькай териториі, але при гетим мець ахів пекло знешніх пагроз. ВКЛ па свайму складу було поліетнічнай моцнай і вялікай дзяржавай сяредневечча. Гета дзяржава було створана у годину феадальнай раздробленасці і міжусобних воєн паміж феадаламі, на териториі заходнерускіх і літоускіх зямель, якія гарманічна дапаунялі один одного: закходнерускія землі принеслі з сабой - кансалідацию замель, а літойскія землі - палітичную стабільнасць.

1. Канцепциi паходжання ВКЛ
Згодне традицийнай (лiтойскай) канцепциi утваренне ВКЛ падавалая виключна Як винiк захопу лiтоуцамi заходнерускiх зямель i iх гвалтойнага далучення та Лiтойскай дзяржави. Фактар ​​знешняй лiтойскай агресii у гетим працессе абсалютизавауся. Лiтва виступала у якасцi варожай дзяржави, якая сiлай зброi захапiла рускiя землi.
Ролю аб'яднальнага ЦЕНТР русскiх княствай традицийная гiстарияграфiя замацойвала за Маскоускiм княствам, якоє знаходзiлася у складзе Уладзiмiрскага. Тут була «сапраудная» Русь, якая, памацнейши, уступiць у барацьбу з варожай Лiтвой за старажиткую літературна спадщина.
Далученне дробових княствай та самкойскiх уладанняй зауседи лiчилася з'явай виключна прагресiйнай, сваеасаблiвай праявай гiстаричнай заканамернасцi, перавагi централiзациi над феалальнай раздробленасцю. Зростання териториii ВКЛ звичайна даследчикау засмучау, таму што критим самим аддалялась здзяйсненне Масквє яе гiстаричнай мiссii. Маскоускiя князi падавалiся «збiральнiкамi», а лiтоускiя - чужинцамi-захопнiкамi, спусташальнiкамi Рускай зямлi.
Гети падиход адлюстройувау навукови погляд, стан гiстаричних кринiц i відав i биу агульнапринятим. Тамм шмат хто i сення здзiвiцца, калi дазнаецца, што для праваслауних жихароу ВКЛ русскiмi, билi Перш за усе самi i уся Русь, паводле iх меркаванняу, аб'ядноувалася менавiта у Лiтоуска-Рускай дзяржаве. Аб гетим сведчаць шматлiкiя помнiкi i летапiси.
Наприклад, у «Летапiсе Рачинскага» позначають, што у 1512г. «Князь велiкiе московскiе Васiлiй, забившi перемiря i прiсягi своє, до паньство Російського військо своє висилав i шкоди неприятельскiм звичаєм чинiл» (гаворка iшла пра паход князя Васiлiя у ВК, на Смаленск).
Таке станiвiшча тлумачицца критим, што у перияд свойого росквiту ВКЛ распасцiралася пекло Балтиi та Чорнага мору i пекло межа Польшi i Венгриi та Падмаскоуя. Яунимi билi i реальния суадносiни у iм лiтоускага i слов'янського Елементал. Уласна Лiтва Займан у iм усяго 1 / 12 краiнах, ¾ насельнiцтва складалися травня Частка старажитнарускай народнасцi, якая ужо у ВКЛ паступова трансфармавалася у білоруську, російську i украiнскую народнасцi. Лiтоуци з'явiлiся у гета дзяржаве нациянальнай меншасцю.
Такiм суадносiни теритарияльнага i етнiчнага кампанентау у ВКЛ далi падставу некатора аутарам для резкай ломкi традицийная канцепциi.
Інша тенцепция - зваротная канцепция утварення ВКЛ, прапагандуемая у творах М. Ермаловiча, якога падтримлiваюць некатория iншия даследчикi. Аснойная яе iдея заключаецца у критим, што НЕ лiтоуская знаць захапiла рускiя землi, Як сцвярджалi лiтоускiя хранiсти, а, наадваром, заходнерускiя княства далучилi та сябе Лiтву i заснавалi ВКЛ. Гета теория була папулярна сярод лiтаратурнай i мастацкай нациянальнай iнтелiгенциi, некатора палiтикау з моманту атримання Білорусію дзяржаунай незалежнасцi. Альо большасць вучоних-специялiстау не згодних з їй. Таму, що гета канцепция у асноуним грунтуецца на летапiсах, а Яни не з'яуляюцца дакладнай гiстаринай кринiцай. Яни вусі больш позняга паходжання, i адни i тия падзеi ж трактуюцца iмi по-рознаму. Праблеми рання гiсториi вирашаюцца НЕ Толькi па пiсьмових кринiцах. Больш дакладнимi з'яуляюцца археалагiчния, геаграфiчния, лiнгвiстичния даследваннi, асаблiва калi яни вусі даюць приблiзна аднолькавия винiкi. Дауна вирашана робування аб месцазнаходжаннi старажитнай Лiтви з дапамогай археалагiчних даследаванняу, якiя прасочваюць Межи распаусюджання балцкiх i славяшскiх культур.
Територия Верхняга Панямоння, якую М. Ермаловiч лiчиць месцам знаходжання летапiснай Лiтви, билi НЕ балцкай, а славянскай. Лiтоуская Галiна балтау Займан асноуную територию сучаснай Лiтви - правабярежную ЧАСТКУ Панямоння, виключаючи невялiкi регiен нiжняга цячення Німану, дзе жилi скалви [1]. Тапонiм «Лiтва», вакол якога грунтуецца канцепция аб знаходжаннi старажитнай Лiтви у Верхнiм Панямоннi [2], з'явiуся тут, калi Чорна Русь, цi Новагародчина, ужо увайшла у ВКЛ,
2. Заходнерускiя i лiтоускiя земелi перад уваходжаннем у склад ВКЛ
Каб Даць аценку дзяржау у рамках ВКЛ разгледзiм больш падрабязна заходнерускiя i лiтоускiя землi у XIIIст.
Для заходнiх зямель Русi XII-XIIIст. билi периядам феадальнай раздробленаскi, якая була заканамернай з'явай у працессе сцвярдження феадальнага ладу. У гети перияд наступiу нові етап, якi характеризуецца паглибленнем i развiццем феадальних адносiн. Умацаванне класу феадалау дазволiла ажиццяуляць улад над феадальна перелогових насельнiцтвам без дапамогi кiеускага князя i яго дружiни. Як винік, на месцах пачалi узнiкаць моцния еканамiчния i палiтичния ЦЕНТР, здольния уладариць самастойна. Аднак працесс феадальнага раздраблення НЕ спинiуся на вилученнi буйних самастойних центрау, якiмi билi Полацкае, Турава-Пiнскае, Галiцка-Валинскае i iншия княстви. Княстви пачалi драбiцца на удзели. Так на Полацкай зямлi вилучалiся Мiнскае, Вiцебскае, Друцкае, Iзяслаускае i Лагойскае княстви, якiя претендавалi на паширенне свойого еканамiчнага, палiтичнага i теритарияльнага Відпливаючи. XII-XIIIст. прайшлi у бесперапинних мiжусобних війнах. Страцiуши некатория землi на усходзе, полацкiя князi усе ж такi паширалi палі уладаннi на пауночним захадзе за кошт суседнiх прибалтийскiх зямель. Наприклад, у нiжнiм цяченнi Заходняй Дзвiни билi заснавани Гарад-крепасцi Кукенойс i Герцик.
З XIIIст. заходнiм i пауночна-заходнiм земель Русi Пача пагражаць сур'езная небяспека - агресiя нямецкiх феадалу. У XIIст. Яни пачалi пранiкаць у Прибалтику, плями якой НЕ паспелi яшче ствариць палю дзяржаунасць. Треба згануць уваг на тое, що не толькi балцкiм пляменая, но i заходнерускiм княствам даводзiлася уступаць у барацьбу з орденам мечаносцау Гети орден перахапiу у Полацка права кантролю i збору Данiни з воднага шляху у Балтийскае мору. Аднак гета НЕ спинiла мiжусобную вайн памiж полацкiмi князямi. Акрам гетага, над заходнерускiмi землямi навiсла пагроза пекло Теутонскага ордена.
Яшче адним фактарам аслаблення заходнерускiх зямель стала татаро-мангольскае нашесце. Расколатая на княстви i удзели, Русь не здолела Даць арганiзавани адпор татаро-Мангол i так канца 50-х Гадоєв XIIIст. Яна була канчаткова устаноулена улад татаро-мангольскiх хана над Пауночна-Усходняй Руссю. У палю Чарга, заходнерускiя землi, хаця i заставалiся у баку пекло шляху татаро-манголау, працягли годину знаходзiлiся пад пагрозай зняволення.
Першия прикмети кансалiдациi русскiх зямель зауважаюцца у дакуменце «Слова Iзяслава» сказага: «Полецеск i Вiцьбеск одне есць», што можа сведчиць аб нейкай формі iх саюза. На паудневим захадзе аб'яднальния працеси виявiлiся у дзейнасцi Данiлов Раманавiча Галiцкага i Яго паслядоунiкау, на пауночним усходзе - у палiтици уладзiмiрскага князя Андре Юр'евiча Вялiкае Гняздо. Тенденцiя та аб'яднання старажтнарусскiх зямель стала усеагульнай. Гета тенденция Пача раней за усiх дзейнiчаць менавiта на заходнiх землях.
Далею будз разгледжана гiстория лiтойскiх зямель. У гети годину Лiтва адставала у сваiм палiтичним i еканамiчним развiццi пекло русскiх зямель. Калi старажитная Русь крейди моцно дзяржаунасць починаючи з IXст. насельнiцтва лiтоускiх зямель яшче у XIIст. жило родаплемянним ладів. Лiтоускае адгалiнаванне балтау Займан у раннiм сяредневеччи асноуную территорию сучаснай Лiтви [3]. Пазней гета адгалiнаванне сканцетравалася у дзве вялiкiя групи: Жемайти - на захадзе, Лiтва - на усходзе.
У XI-XIIст. у лiтоуцау складваецца маемасная диференцияция. Пачинаецца працес станаулення класавага грамадства. У XII-XIIIст. уся територия лiтоускiх плями була падзелена на пастаяния акругi, якiя уяулялi сабой самастойния грамадскiя саюзи, заснавания на роднасним паходжаннi. Памiж сабой iх звязвалi агульная мова, традициi, язичнiцкая релiгiя. У першай палового XIIIст. ствараееца раннефеадальная Лiтоуская дзяржава з моцнай велiкакняжацкай уладай. Яе узнiкненне звязано з лiтоускiм князем Мiндоугам. Шляхах кривавай барацьби яму удалося аб'яднаць большасць лiтоускiх княствау. Патрена адмецiть, што усе ж такi па узроуню свойого культурнага i еканамiчнага жицця Лiтоуская дзяржава значная адставала пекло Русi. Лiтоуци у большасцi заставалiся земляробамi., Яшче НЕ развiлася гарадское жицце з яго Гандль i рамествамi. Альо у палiтичним плані лiтоускiя землi набилi моцно дзяржаунасць i мелi сур'езную перавагу перад раздробленнимi землямi Русi.
Що датичицца адносiн заходнерускiх княствау з лiтоускiмi суседзямi, то яни билi даунiмi i складанимi. У XII-XIIIстст. землi розрізнених лiтоускiх плям билi аб'ектам заваявання суседнiх славянскiх князеу. На пачатку XIIIст. супраць Лiтви виступалi полацкiя, чарнiгаускiя i смаленскiя князi. Мета заходнерускiх князеу у гетих паходах було замацаванне за собою гандлевага шляху на Лiтоуцау часта викаристоувалi рускiя князi у сваiх феадальних i палiтичних сварках. У палю Чарга лiтоуци (до стварення дзяржаунасцi у XII - на пачатку XIIIст.) Самi хадзiлi на землi Заходняй Русi. Мета iх була рабаванне, захоп палонних, живели, што було ідної з кринiц накаплення багаццяу новаго класу феадалау.
4. Склад ВКЛ
Аб'яднанне заходнерускiх i лiтоускiх зямель у адзiную дзяржаву було абумоулена узаемним iмкненнем вишаадзначаних зямель. Па-першия гетия землi аб'ядналiся дзеля абарони пекло крижакоу. Па-другое, у Заходняй Русi акреслiлася тенденция пераходу ад раздробленасцi та кансалiдациi, ало не було аб'яднальнага палiтичнага ядра. Па-трецце, лiтоуци знаходзiлiя на больш нiзкай ступенi развiцця, чим рускiя землi, Але у стадиi фармiрання дзяржави, дапамаглi знайсцi Страчан палiтични аб'яднальни ЦЕНТР.
Першимi у ВКЛ трапляюць землi Верхняга Панямонни, Чорна Русь (Новагародчина [4]). Мiндоуг викаристау спусташенне, принесенная Мангол-татарамi Галiцка-Валинскаму княству, даволi легка пранiк на територию Панямоння i далей на поудзень та самого Кiева. Летапiснае паведамленне падзей 1219г. сведчиць аб заключеннi ваеннага саюзу Лiтви i Навогародчини, якi биу абумоулени пагрозай з боку крижакоу. У 1237г. билi паслаблени дзеяннi крижакоу на Валинскiх землях критим, што на iх була «возведеж Лiтва Меньдовга i Iзяслава Новагародскага», што значиць, што лiтоускiя войскi виступалi разам з дружинамi Чорнай Русi. У 1245г. Лiтва Мiндоуга Таксамо дапамагае валинскiм князям па iх прохання у годину битву пад Яраславам (Заходне Галiччина): «Данiлов ж i Васiлько послатi в Лiтву помощi просяще i послана бисть від Мiндовга допомогу». Аднак у хуткiм годині у Лiтве узмацнялiся централiзатарскiя тенденциi. Мiндоуг Пача настепленне на праві i уласнасць буйних феадалу.Галiцка-валинскiя князi, баючися узмацнення адзiнауладдзя Мiндоуга, уступаюць у каалiцию з яго роднимi. Винiком стала пачатак феадальнай Вайни у ​​1249г., Якая Сконч умацаваннем Мiндоуга на усій зямлi Ногародскай. Новагародак стау сталiцай ВКЛ.
Далейшае развiцце гiториi сведчиць, што язичнiцкая Лiтва i праваслауная Новарародчина мiрна суiснавалi пад ідної уладай, ало Пача зауважацца тенденция та славянiзациi кiруючай балцкай династиi. Так у праваслауную віри биу хришчое адзiн з сино Мiндоуга Войшлак, якому бацька перадай новагародскае княжанне. Пасли смерцi Мiндоуга у 1263г. у годину паходу на Бранський у княстве Пача династичная смута. Калi Яна уцiхла, Войшлак сишоу з монастир i з падтримкай новагародцау i пiнянау, а таксамо сяброу свойого бацькi «нача княжiтi у всій землі Лiтовской i нача ворогi своi убiватi». З гетага можна сделаць винiк аб критим, што iснаванне ВКЛ у гети перияд адпавядае iнтаресам НЕ толькi лiтоуцау, но i праваслаунага насельнiцтва русскiх територий, што вайшлi у яго склад. Паступова ВКЛ абрастала заходнерускiмi землямi на усходзе i поуднi, паширалася за кошт Полацкай зямлi, якая блiжей за iнших примикала та Лiтви, була Цесна звязано з їй гiстарична i геаграфiчна. З іншого палового XIIст. адносiни памiж Лiтвой i Полацкай зямля змянiлiся. апошняя, Як i iншия рускiя землi, страцiла палiтичнае адзiнства, розпався на княстви i удзели пад кiраваннем нашчадкау Iзяслава. Спадчиннае права на княжацкiя прастоли тут Амалія не дзейнiчала. Адсутнасць князя у Полацку на пачатку XIIIст. сприяла пранiкненню у горад нямецкiх рацарау i каталiцкiх месiянерау, що навязвалi палі веравизванне. Абуранния палачане звярнулiся у Лiтву за дапамогай. Вялiкi князь лiтоускi Вiцень у 1370г. вигнав нямецкiх рицарай з Полацка i зайняв горад. А памiж 1307 i 1309гг. Вiцень, каб легалiзаваць палі праві на Полацкае княства, викупiу яго землi у ордена, аб чим сведчиць дакумент, падпiсани 19 червеня 1310г. у Авiньене. Такiм чинам, Полацкая зямля канчаткова апинулася у складзе ВКЛ.
Мiнскае княства було часткай Полацкай зямлi. Гета княтва було падпарадкована лiтоускiм князем недзе в іншої палового XIIIст. до першай чверцi XIVст. У Новагародскiм летапiсе упамiнаецца, што у 1326г. у лiку лiтоускiх паслоу у Новагародку знаходзiуся i «велiкiй Меньскiй князь» - васал Гедимiна. З 1263г. Вiцебск биу падпарадкавани лiтоускаму князю Герденю, а у 1318г. праз укладати шлюб памiж смаленскай княжною i лiтоускiм князем, Вiцебскае княства канчаткова увайшло у склад ВКЛ. Што датичицца Смаленскай зямлi, то яна була канчаткова падпарадкавана ВКЛ лiтойскiм князем Вiтаутам.
У пачатку XIVст. та ВКЛ було далучана Турава-Пiнскае Палессе, г.зн. басейн Припяцi. Теравіт-Пiнскiя землi НЕ визначалiся асаблiвай сiлай, iх дробния i слабия княстви на чале з нашчадкамi роду Святаполка Iзяславiча падпарадкоувалiся галiцка-валинскiм князям, критим не менше часта схiлялiся на бік вялiкага князя лiтойскага Мiндоуга. Паводле летапiсних звестак, Гедимiн (годину княжання 1316 - 1341гг) яшче прi жиццi пасадзiу у Пiнску, сталiци Турава-Пiнскай зямлi, свойого сина Наримунта-Гліба. У iнших Гарад яшче нейкi годину сустракалiся рускiя князi, ало вядома, што Яни ужо знаходзiлiся пад вярхоунай уладай вялiкага князi лiтоускага. З умацаваннем у Пiнску Наримунта паступова амаль усе Палессе перайшло _аду ладу Лiтви.
Напачатку лiтоускiя князi на праводзiлi ломкi форм уласнасцi, не рабiлi яе значнога пераразмеркавання на карисць лiтоускiх князів, не змянялi спосабау прiгнету сялян. Больш таго, лiтоуская велiкакняжацкая династия шмат чаго запазичвала у слов'янського насельнiцтва. Так наприклад, Гедимiнам була перанесена на вусі ВКЛ стараруская мадель дзяржаунага кiравання. З-за перавагi слов'янського насельнiцтва з дастаткова високiм на тій годину узройнем пiсьменнасцi старабеларуская мова стала мова дзяржауних дакументау.

Заключенне
З пачатку стварення ВКЛ вусі дзяржави якія падпадалі пад яе залежнасць уваходзілі на дабраахвотних засадах, каб пазбегнуць захопу з боку татаро-Мангол і крижакоу і тольки пачинаючи з XIV-XVстст. літоускія князі Пача насаджаць палю волю. Акрам таго, можна адметіць, што дзяржави уваходзілі у склад ВКЛ шлях заключення шлюбау паміж феадаламі, таким чинам до Канфом фармірання ВКЛ князями були па большай частки родния, аб'яднанния паміж сабой сямейнимі абавязкамі, хаця у тієї годину яни не мели вялікага значення. Яшче адзін цікаво факт, што адначасова у дзяражве фактична на Роуна права були дзве узаемаісключальние віри (язичництва і хрисціянства).

Спіс викаристанай літаратури
1. Фiнно-угри i балти епохi сяредневечча / Под ред. В. В. Сєдова. М., 1987.
2. Ермаловiя М. Старажитная Білорусь: Полацкi i новагародскi перияд. - Мн.: Маст. лiт., 1990. - 366с.: Iл.
3. Гiстория Беларусi: Вучеб дапам. У 2ч. Ч.1 Пекло старажитних часо - па люті 1917р. / Я.К. Новiк, Г.С. Марцуль, I.Л. Качалау i iнш.: Пад Ред. Я.К. Новiка, Г. С. Марцуля. - 2-е вид., Перапрац. i ДАП. - Мн.: Унiверсiтецкае, 2006ю - 416с.
4. Юхо Я.А. Кароткi нарис гiсториi дзяржави i права Беларусi, Мн. 1992