У драмі паказана разаренне i збядненне працоунага білоруського сялянства. Гети твор аб ревалюцийних iмкненнях білоруського народу аб яго сацияльних i нациянхи спадзяваннях. Тема "Раскiданага гнязда" узята з жицця. У Аснова сюжета п'єси пакладзени канкретни гiстарични факт, випадак у сям'i Луцевiчау. З аутабiяграфii Янкi Купали вядома, што яго продкi доугi годину арандавалi зямля, якая належа князю Радзiвiлу. Альо па нейкiм причинам ен адбiрае гету зямля у Дзедо.
Падзеi у драмі паказани у 1905р., Калi народния маси узнялiся на Змагання за палі праві i Свабода. У п'єсою ставiцца робування: дзе шляхi та Свабода i шчасця, дзе Прауд, Як виратаваць сям'ю пекло галечи.
Лявон i Мариля шукаюць Прауд з дапамогай закону. Яни привиклi пакарацца i живуць надзеяй на лiтасць, на справядлiвае рашенне суду. Лявон - нястомни працаунiк, спагадлiви бацька. Ен моцно i самаахвярна любiць палю зямля-кармiцельку, Адда їй усе сiли, не можа жиць без яе. Лявон лiчиць зямля, на якой працуе, палею уласнасцю. Яна належиць яму па праву літературна спадщина, перайшла пекло дзядоу i бацькоу. Лявон лiчиць, што царсi суд узаконiць яго права на зямля, якую хоч робили адабраць панiч, но даремна: суд i закон на баку памешчика. У Лявона Страчана апошняя Надзея на справядлiвасць. Даведзени та роспачи i адчаю, Лявон канчае жицце пригубствам. Самагубства Лявона - пратест супраць несправядлiвасцi, но пратест чалавека знясiленага жиццем, не здольнага больш супрацiуляцца експлуататарам. Трагедия Лявона у критим што ЄП не бачиць i не відає сапраудних шляхоу за волю i землю. Толькi перад смерцю ен пачинае разумець, што праз суд Нельга дабiцца Прауд.
Жонка Лявона Мариля неяк нагадвае свойого чоловіка, но адрознiваецца винослiвасцю, жицце-устойлiвасцю, гета мацi-пакутнiца. Шмат гора бачила Мариля i мала радасцi. Непасiльная праці, беднасць, надарвалi яе сiли, цяжкая хвароба прикавала та ложка, но яна чоловікові пераносiць вусі нягоди жицця. Побожна жанчина бачиць палі гора i тламачиць гета "Божа карай". Негледзячи на вусі гета яна захавала душеуную мяккасць i спагадлiвасць, моцно любiць сваiх дзяцей. Яна, хоч робили вихаваць iх i виратаваць пекло смерцi. Мацi у адчаi, што треба разам з дзецьмi iсцi на бадзянне па Свеце. На вічної мукi i здзекi. Яна сабе i дзецям шие жабрацкiя торби. У характар жанчини шмат цярпiвасцi i пакорлiвасцi. Мацi хоч робили примiриць Симона з панiчам, угаворвае яго iсцi у панскi двір на службу. Альо син розумі палі жицце па-iншаму. Ен лiчиць, што примiренне з панiчам було б здрадай, адступнасцю, принiженнем чалавечай годнасцi. Вось чаму ен асуджае сястру Зосько за сувязь з панiчом.
Купала паказвае, Як пад Відпливаючи усяго перажитага: смерць бацькi, ганьба сястри, страта зямлi, разбуренне гаспадаркi, размова з незнаний, Симон духоуна аднауляецца, розцентру яго сядомасць, змяняюцца погляд на жицце. Цяпер ен розумі, што царскi закон не можа абаранiць iнтаресау працоунага чалавека, "треба ваяваць розумом, а не тапар" i гютаму ен вучиць другiх. Симон знаходзiць палю сапраудную мету у жиццi - поступається на ревалюцийни шлях барацьби. Стац на гети шлях яму дапамагае незнаема . Разам з iм Симон iдзе на "вялiкi сход па бацькаушчину" змагацца за агульния iнтареси.