Усій сiстемай вобразоу Якуб Колас (Я.К.) пераконвае нас у критим, што шкірних чалавек павiнен жиць адним жиццем са сваiм народам, што адриу азначае страту чалавечих якасцей. У простих людзей Лабановiч знаходзiць працавiтасць i патрабавальнасць та сябе, добрасцi i чуласцi у адносiнах та другiх, што уяуляе народ у трилогii.
Асаблiвае захапленне пiсьменнiка виклiкаюць стария Дзяди "аздобления" сiвiзною, маршчинамi. Гета билi самавучкi-аграноми. "Тлумачальнiкi" різни пригод жицця, яни ведалi у якi дзень, Надав у якую часiну, треба виходзiць з сахой у полі, при якiх умова сеяць тую цi iншую зважину. IМ досиць пабачиць першия вираi жураулеу, каб сказаць, якi будз Авес. Мiмаволi приходзiць думка аб критим, Як би маглi развiцца гетия здольнасцi людзей при сприяючих умов. Альо царскi урад НЕ биу зацiкаулени у паляпшеннi умоу жицця народу, у паширеннi асвети.
Амаль усе палешукi билi непiсьменни, а стараста вескi Цельшина - Раман Круглий, якому даводзiлася разносiць павесткi або лiсти, вимушани складваць iх у пеуним парадку, каб запомнiць. З вялiкiм Смутко у серци расказвае Колас аб цяжкiм жиццi сялян. Як тужлiвая пісня, льецца скарга Дзедо Марцiна на гірку долю працоунага чалавека: "Арендная плата павишана, а плацiць Немає чаго, Немає простаму чалавеку нi волi, нi розгону".
Асаблiва цяжкiм було становiшча жанчин. Я.К. паказвае цяжкi ліс старушкi Ганни, усьо яе жицце - гета пакути i страх за заутрашнi дзень. Акрам сацияльнага нацiску, яна цярпела i здзекi чоловіка-п'янiци. Працавiтасць i старання старушкi Ганни абараняюць яе пекло криуди. Пасли размови з Лабановiчам Ганна плачу пекло радасцi, што ен дазволiу застацца у школі. Типовим прадстаунiком свядомай часткi сялян з'яуляецца Аксен Каль. ЄП не можа спакойна глядзець на цяжкае становiшча сялян. Ен упеунени, што можна знайсцi Прауд, калi узяцца за яе пошукi. Асаблiва яго хвалюе праворуч аб затонках, якiя прибрау у палі рукi пан Скiршунт. На працягу тих Гадоєв, калi ен судзiуся з панам, дабiвауся ен Прауд, i пераканауся, што усюд пан цягне за панам, но, ненавiдзячи пано i чиноунiкау, Аксен Каль яшче вериць у Цара. Пазбавiцца пекло гета віри памагае яму Лабановiч.
Ствараючи вобразе народу, Я.К. падкреслiвау лепшия якасцi, уласцiвия біл. характар: мужнасць i працавiтасць, дабрата i чуласць, мудрасць i назiральнасць, природни розум. Альо галоунае, што убачиу пiсьменнiк у весци - гета зростання гніву i пратест у глибiнi сялянскiх мас, Як наблiженне ревалюцийнай бури. Праз вобразе сялян Я.К. паказау сiлу i слабасць бурж-демакр. ревалюциi. Зростання палiтичнай свядомасцi падцвердзiу гiстаричную гарту мернасць уключення сялян у визваленчи рух.
Ужо на першах старонка трилогii узнiкае бурхлива спречка мiж Лабановiчем i папом Кiрилам аб критим, Як треба адносiцца та мужика. Для тато, Як i для усiх хто мужика абiрае "ен - нiжейшая iстота, якая сама вiнавата, што живе у гразi i у цемнаце". Для Лабановiча, Як i для усiх, у каго балiць душа за чалавека праці, мужик заслугоувае сама високай павагi за палю працавiтасць.
Цяжка жилося сялянству у тієї годину. Амаль усе сяляне билi непiсьменни, Яни не ведалi календар i няредка збiвалiся з лiку дзен. Аутар паказвае застойнасць сялянскага побуті. Сяляне НЕ паддавалiся удзеянню нових людзей, неахвотна адкривалi палю душу чужому чалавеку. Праудзiва сказав пра становiшча сялян Лабановiч: "На мужика привиклi пазiраць, Як на пчалу або на Нейко машiну, якая павiнна вусі вирабляць, усiм даваць i яшче при гетим кланяцца i козац:" Дзяк, што бераце ". I усе так цi iначай бяруць ашуканствам . А мужику многа далi? Паважаюць мужика? Хто вiнавати у критим, што ен неачесани, цемни i живе па-свiнску? "
Альо разам з гетим пiсьменнiк знаходзiць у сялян лепшия чалавечия якасцi: глибокае пачуцце справядлiвасцi, вміння па спачуваць чужому гору, Жадана дапамагчи у няшчасцi мудрасць, працавiтасць, назiральнасць i мужнасць. Вобразе сялян малююцца з любоу'ю. Малюючи знешнi виглядаючи аднаго з цельшинцау аутар дае абагульненне вобразе палешука: доугiя цемна-Руси Валас, світла-шерия вочи, сяреднi зростання, широкiя плечі, павольнасць руху, Нейко сур'езнасць виявили своє тварі, Як Нельга ліпше спасавалiся з агульним малюнком палескай природи.
Надоуга запамiнаецца вобразе бабкi Мар'i, школьнай старажкi. Яна непiсьменная, пакриуджаная лісах жанчина, но у яе чула серца i спагадлiвая душа. Як блiзка примае та серца Кахані Лабановiча i Ядвiгi. Здаецца, што па вачах яна читае настрій Лабановiча, калi Хіба яго засмучала - нявесела i їй, калi яму весела, весела i їй.
З вялiкай павагай да народного вопиту малю Я.К. вобразе старих палешукоу якiх ен званий живимi летапiсцамi гiсториi. Любуючися iх фiзiчнай сiлай, пiсьменнiк захоплено расказвае пра Дзедо, якi пад настрій кiдауся у присядку, надзеуши на рукi жорнавия камнi. Спачатку здаецца, што НЕ зрушиць з месца жицце палешукоу, што яни нiколi НЕ падимуцца супраць екслуататароу. Альо i у палескiя вескi уриваюцца павеви годині. Такiм павевам биу з'езд настаунiкау. Сяляне душею адчулi, што з'езд самим непасредним чинам датичицца iх i яни дапамаглi ахоуваць яго пекло злого Вока. Пад Відпливаючи падзей вьоска вусі больш i больш пазбауляецца патриярхальнай адсталасцi. Подих ревалюц. 1905р. дакацiуся та палескай вескi, падштурхнуу жихароу Високага i вигнав та актиуних дзенняу. Сяляне пiшуць петицию, у якой адкрита гавараць пра справядлiвасць, пагрозу примянення сiли. Сяляне пачалi прабуджацца, розцентру ревал. свядомасць Білорусь. працоунага сялянства.