VI БІЛОРУСЬ У СКЛАДЗЕ РЕЧИ ПАСПАЛІТАЙ
(II палового XVI ст.)
1. Люблінська унія 1569. Витоки і змест.
2.
3. Релігійна-царкоуная Берастейская унія 1596 р. Сутнасць уніяцтва.
1. Пачинаючи з Крейскай унії, ВКЛ і Карона збліжаліся у накірунку падабенства форм дзяржаунасці і з `ядноуваліся на узроуні сацияльних вярхоу. Але і княства і Карона захоувалі культ. і палить. адасобленнасць і магнати були супраць дзяржаунага зліцця.
У сяр. 16 ст. вийшов строк нова сітуация, адзначаная Наступним:
1) активізаваліся уніяцкія настрої з боку польскай шляхти, якой стала Цесна у межах Карон і з боку польського каталічнага касцела, якому Ватикан адводзіу галоуную ролю у екпансіі на усход.
2) абвастриліся супяречнасці унутри ВКЛ паміж шляхтай, якая НЕ крейди реальнай палітичнай владнати і магнатами, якія атрималі манаполію у палить. жицці княства.
У 60-я гади гета супрацьстаянне вилілася у адкритую канфрантацию і шляхта сабрауши свій сойм пад Віцебскам приняла рашенне і звярнулася да польського Каралья (Жигімонд II Аугуст) з просьбай аб стваренні агульнага сейму, каб мець аднолькавия рацію у приняціі рашенняу.
3) не абачліва уцягнуушися у Ливонську вайн княства цярпела ваенния параженні і зямельния страти. У 1563 маскоускія військ узялі Віцебск, наблизившись та Полацка. Шукаючи падтримку княства звярнулася да Польшчи і робування аб новим афармленні двухбаковага саюза саюза було пастаулена на абмеркаванне польського сейму.
Ен адкриуся у Любліні 10 студзеня 1569 Пасли княства мілини Намер адстаяаць палітичную аутаномію і захаваць уласни сойм з прав абмеркавання кандидатури Каралья. Польські бік, яки МЕУ далеких наміри поунай інкарпарациі Літоускіх зямель, вистауляу патрабаванні адваротнага парадку і у сакавіку 1569 пасли княства пакінулі Люблін.
Пад Відпливаючи польських феадалау Кароль сваім указам замацоувае землі Падляшша, Валині, Кіеушчини і Падав `я за Польським каралеуствам. У таких розумів пасли пекло княства вярнуліся на сойм і 1 липень 1569 була падпісана унія аб утваренні Речи Паспалітай.
Межи паміж 2 країнами касаваліся, ліквідаваліся митния мита на Тавара, грамадзяне кожнай з 2-ух Пало мілини права набиваць нерухомасць на усій териториі. Утварауся адзіни двопалатний сойм, яки вибирав адзінага гаспадара - Каралья і князя адначасова. Альо княства і Карона захоувалі адасобления уради, війська, гріш, дзяржауния Пасадена, пячаткі, Систем судаводства і норми права. Гета була федерация.
Польські бік валодау унутрипалітичнай ініциятивай, таму фактичнай роунасці НЕ атрималася. Са 180 паслоу сойму, 46 - з ВКЛ. Польські бік забрали права знешне-палить. ф-ций і не распаусюдзіу на шляхту княства права кантролю за органами дзяржаунага кіраваня.
Магнати княства аказаліся пад пагрозай страти палею манаполіі на улад, а шляхта княства аказалася пад пагрозай виціскання яе шляхтай польського боку.
Так таго ж феадали ВКЛ не мели права гаспадарання на землях адарваних Польшчай у 1569 таму першия дзесяцігодзі пасли Люблінскай унії були адзначани актиунай барацьбой княства за умацаванне палею палітичнай аутаноміі і гетую барацьбу узначалілі магнати.
У ВКЛ деманстратиуна Збирай сойм. Магнати спрабавалі разиграць релігійную карту.
Важливі винік - приняцце у 1588 III статуту ВКЛ. У гетим дакуменце текст унії ужо не приводзіуся і були зафіксавани вельми важния палаженні аб критим, што палякі НЕ маюць права набиваць зямельную уласнасць і займаць дзяржауния Пасадена у ВКЛ.
Т. ч., магнати абаранілі палі палить. становішча і барацьба стала паціху заціхаць, хаця яшче у сяр. 17ст. княства спрабавала разарваць Люблінську унію і перайсці пад пратектарат Магдебурга, затим Швециі. І усе ж назіраліся інтеграцийния працеси збліження, па-кольки польськи бік ішоу на поступки, распаусюджвау шляхетського планування вольнасці у ВКЛ, дау дазвол на правядзенне у ВКЛ соймау, распаусюдзіу на шляхту княства права кантролю за дзяржаунимі установами. Па заходи аслаблення вялікакняскага Змагання за самастойнасць і збліження САЦ. вярхоу у адзіную супольную агульнасць ствараліся Широкий магчимасці для паланізациі біл. краю, денациялізациі форм біл. культури.
2. Та сяр. 16ст. на біл. землях практична
сфера Відпливаючи якіх приблізна супадала з дзяленнем зямель на зах. і усх. У 16ст. у Зах. Еуропу Пача Широкий Грамацький-палить. Рух, яки па зместу биу антифеадальни, а па формі стау Рухам за реформи у каталіцкай Царква.
Асноуним пастулатам ідиелагау рефармациі (М. Лютер, Ж. Кальвін) було веравученне аб індивідуальнай адказнасці чалавека перад Богам і аб апрауданні ідної тільки віра. Аб `яуляліся непатребнимі і Надав грахоунимі царкоуная уласнасць, багацце Царква, пишні культ, адмаулялася царкоуная терархія, таму у ходзе рефармациі адбивалася секуляризация (пераход маемасці і зямель та дзяржави і феадалау). Царква адривалася пекло Рима. Набивала нациянальни характар і пачинала больш адпавядаць патребам новаго грамацкага ладу (буржуазного). Гета биу други Вялікі Розкол хрисціянства, адзначани з `яуленнем пратесттанскай Царква.
Шераг причин, у їх лику развіцце біл. горада, распаусюджванне ідей гуманізму, сац.-палить. рух за аднауленне дзяржаунасці, стваралі Глібу успримання ідей рефармациі абшчини і перше з їх заснавау у Вільні Мікалай Радзівіл Чорний. Магнати княства ухапіліся за рефармацию па 2-ух причинах:
1) еканамічная (папауненне палею уласнасці за царкоуни кошт).
2) палітичная, прадиктованая Жадан паслабіць каталіцизм поьскога боці і, т. ч., у целим пазіциі Польшчи.
Часткова рефармацию падтрималі гарадскія низи, но асноуеая маса застала та яе абиякавай. Паширанимі плинямі рефармациі стали кальвінізм і антитринітаризм, на умераним крилі якога - С. Будного. Антитринітаризм - радикальнае веравученне, скiраванае супраць веидальних парадкау.
У адрозненне ад Еуропу, дзе рефармация вилілася у ревалюциi і війни, на територим ВКЛ яна абмежавалася культурна-асветніцкімі формами і була звязано з паширеннем кнігадрукавання,, спробай усталявацьсістему нова адукациі, з распаусюджванем навукових відав і нових філ. ідей.
Для барацьби з рефармацияй у Р. П. биу запрошани орден іезуітау. Ен узначаліу контррефармациенния сили. На Чале іезуітау биу таленавіти прамоуца Петро Скарга. Увогуле єзуїти дзейнічалі пад гаслам "Мета апраудвае сродкі" і у арсеналі барацьби були розния метади.
Орден іезуітау увабрау у сябе видатних викладчикау, якія хоць і вучилі па намагайся багаслоускай Систем Систем, но на латині і бясплатна. І адразу ж з `явіушися у княстве, єзуїти адкрилі Широкий сеткукалегіумау і академій.
З дзейнасцю іезуітау у гісто. Беларусізвязана старонка станаулення барочнай архітектури, развіцце школьнага театра, дзейнасць аптек.
У 70-я рр.. 17 ст. акресліліся Риси пратестанскай Царква на Білорусі. Альо кат. і прав. Царква усе ж захавалі палі пазіциі.
3. Асноунай Мета іезуітау у ВКЛ з `яулялася паширенне каталіцизма за кошт праваслау` я. Альо паколькі праваслау `ем були у асноуним САЦ. низи і дайсці да їх праз адукацию було немагчима. Адзіним рашеннем і шляхах магли стац Перама у праваслаунай Царква, яе збліженне з катав. Так узнікла ідея саюза паміж катав. і правасл., яки сам па сябе нічога дреннага не несла.
У гісто. хрисц. пасли яго розколу були спроба яго пераадалення і перад тварям мусульман пагрози Надав була полягати Фларенційская унія 1439. У випадкі з ВКЛ унія планавалася Як праворуч релігійная, якая датичилася церквау Білорусі та Україні. При гетим унія крейди яуна акресленую антимаскоускую скіраванасць. Распрацовани праек унії абмяркоувауся з вярхамі праваслаунай Царква і часка з їх у критим лику мітрапаліт Микаил Рагаз упливовия епіскапи Тарлецкий, Балабан, Пацей, пагадзіліся на гета.
Частка праваслауних святароу падтримала унію, Як сродак захавання свойго еканамічнага і палітичнагаупливу ва умова націску каталіцизму. Частка з їх бачила у унії сродак пераариентациі з усходневізантийскай традициі на Заходне. Шераг буйних феадалау лічилі, што так можна ствариць нац. біл. Царква, а Кароль Р. П. бачиу у унії сродак збліження грамадства у рамках Р. П. і сродак абмежавання пекло маскоускіх Відпливаючи на ЧАСТКУ грамадства.
Пасли канчатковага абмеркавання 1595 палічилі, што унію можна заключаць, для чаго у Бресце биу скликати релігійни царкоуни сабор з удзелам буйних магнатау і вядомих заможних гаражан. Альо настрої антиуніяцкія, барацьба праваслауних брацтвау супраць унії, супраць яе простих вернікау, сяр. духавенства у разлік узята не було. І сабор адразу ж раскалоуся на 2 частки.
Унію падпісалі па загад Каралья і пад пагрозамі ваен. сили. Згодних з унія у праваслаунай Царква захоуваліся мова багаслуження, юліанський каляндар, форма абраднасці, но яна пераходзіла у падначалянне Папи Римскага і часткова признавала кат. дагмати.
Завдання було ствариць на базі правасл. набліжаную та каталіцтва Царква. Альо паколькі унія нав'язана сила, яна кличе супраціуленні, паустанні і стала розколів праваслаунай Царква на руську і уніяцкую. Яе гістория (унії) цягнулася та 40-х рр.. 19ст. і була адзначана, Як кравапралітнимі війнами так і периядам массавага прудкий насельніцтва у гетую Царква. Альо яна так і не стала нациянальнай.
VII БІЛОРУСЬ У XVII ст.
1. Антифеадальная вайну 1648 - 1653. Білорусь ва умова Вайни Расіі і РП 1654 - 1667г.
2. Винікі Пауночнай Вайн і феадальних міжусобіц для білоруських зямель.
1. Галоуная лінія унутрипалітичнага развіцця Р. П. праходзіла на стику зауседнай барацьби шляхти з каралеускай уладай. Ідеолагі свецкіх феадалау імкнуліся абаснаваць теорию шляхецтва ап якой абвяшчалася Римскае паходжанне шляхти. Гета праявілася у "екзекутцийнай праграме", па якой шляхетського планування коли патрабавалі ад коралеускай улад звароту шляхетського планування "адабраних" у яе раней правоу.
Гетая праграма атримала назву праграми випраулення Р. П. і була накіравана на развіцце шляхецкай демакратиі.
Пад ідеямі агульнашляхецкай роунасці і Свабода праходзіла канцентраванне улад улад у руках шляхти. Сярод шляхетського планування правоу були:
1) права маемасці на зямля;
2) Свабода пекло падаткау, мит, військових пастоящее;
3) права асабістай недатикальнасці, займаць дзярж. Пасадена, вибіраць Каралья.
Апафеозам шляхетського планування вольнасцей стау принцип "ліберум вета" (свабоднае забараняю) яки стау дзейнічаць на сеймах з 1652 року. Дастаткова було аднаму з депутатау сказаць забараняю і не маглів Биць принята рашенне не тільки па гетаму бувань, но і па усій павесци гетага дня. Шляхта Білорусі вельми актиуна уключилася у палітичную барацьбу легка мяняючи релігійную приналежнасць.
Што датичиць усих груп феад.-зап. сялянства, то агульнай для їх тенденцияй биу штодзенни зростання павіннасцей і змяншення зямельн. надзелау. Так, паншчина павялічилася так 2 дзен з 1 / 4 частки витоки у тидзень.
Пеуния змяньшенні адбиліся і у статусі гарадоу. Аутаномія дзярж. гарадоу була падарвана критим, што сеймавия пастанови абавязвалі адміністрацию даваць даваць праваздачу аб сваіх даходах старастам.
У приватна-уласних Гарад улад феадала стала ширей. Еканам. становішча горада падривалася канкуренцияй таварау, вирабляемих на весци і феадальних фальварках.
Адсутнічалі некатория митния мита, узрасла колькасць юридик.
Уся шляхетського планування Р. П. поступилася у перияд глибокага еканамічнага заняпаду і палітичнага кризіса.
Усе гета вилілася у антифеадальния виступі сялянства, примаушия форми нац.-релігійнга рухуУнутрания міжусобіци дампауняліся шерагам бесперапинних разбуральних воєн у знешней палітици.
Мясцовая антифеадальная барацьба біл. пачинаецца з канца 16ст. і усе часцей зліваецца з барацьбой украінскага народу.
Адним з самих значних паустанняу гетага годині було паустанне Севярина Наливайки 1595 Пасаушися на Падоллі і Валині гети рух перакінууся на поудзень Білорусі. Пасли яго падаулення яшче доугі годину працягвалася з `яуленне на гетих териториях козацьких атрадау. У 1606 - 1610 рр.. було дастаткова магутнае виступ магілеускіх гаражан на чале са Стахорам Мітковічам.
У 1632 - 1634 рр. на землях ВКЛ Царом Микаилов була розв'язана вайну з Р. П. за зварот Смаленска, Чарнігаускай та інш. зямель адабраних Р. П. раней.
Альо самим цяжкім па виніках для Білорусі були падзеі сяр. 17 ст. У 1648р. на Україну Пача магутнае народнае паустанне на чале з Б. Хмяльніцкім. У битві при Жоутих водах і Карсуні ен розбив польське військо.
Літах 1648 Пача хваляванні сільського і гарадскога насельніцтва Білорусі. На поудзень Білорусі приходзяць атради укр. казакоу на чале з Галавацкім, Небабай, Гаркушай.
Паустанне на Білорусі не адрознівалася вялікай арганізацияй. Сяляне вирашалі палі лакальния випробуванні та висвятлялі адносіни са сваімі феадаламі. Альо розмах виступу биу дастаткова Широкий.
Паказальним було паустанне у верасні 1648р. у Пінську, для падаулення якога спатребіуся атрад шляхціцау пад камандваннем князя Мірскага і замежнае війська. Паустанци були жорстка пакаран. Больш 3тис. було забита, но супраціуленне працягвалася у інших Гарад.
Виступ сялян і гаржан у Білорусь. супраць феад., шляхти і катав. Царква разам з атрадамі Хмяльніцкага працягваліся та 1653 року. Хмяльніцкі лічиу реальним у виніку перамогі уз `яднананне поудня Бел. з Українська держава.
У Вайне Укр. і Польшчи апошняя вийшла вийшла пераможцай. Рашенем земскага Сабор і перияслаускай раді Укр. пераходзіла у руськи. падданства, захоуваючи палю аутаномію. При гетим рус. цар аутаматична станавіуся праціунікам Р. П.
Па планом рус. камандвання асноуния ваенния дзеянні були разгорнути на териториі Литви та Білорусі. У 1694 - 1657 рр.. вялася рос.-пол. вайну за білоруську територию, таму сучасния гісторикі часта називаюць яе рос.-біл. Вайн.
Аслабленая Р. П. не змагла аказаць супраціулення, таму за літа і Восени 1654р. рус. війська зайняли Смаленск, Полацк, Віцебск, Магілеу та м. д. І паколькі гетия Гарад без бою не здавайся, яни були вельми разбурани. Вялікія страти панеслі уніяцкія і каталіцкія касцели, монастир. Далученне та Расіі нічога незмяніла у становішчи народних мас. Феадали абвяшчалі аб пераходзе у падданства Расіі і царська адміністрация захавалі їх уладанні, мають рацію і привелегіі.
Сяляне були пазбаулени правоу і падвяргаліся гвалту. Верагодна, тольки гараджане атрималі больш Свабода пекло феадалау. Вельми варожа адносілася царська адміністрация та уніяцкай Царква.
Авалодванне рус. військами Укр., Білорусь. і часткай Літвивиклікала занепакоенасць у зах. Еур. краінах баяушихся далейшага узмацнення рус. дзяржави, тому що вихад Расіі на Зах. Дзвін адчиняу їй шлях та Балт. мору, дзе у гети годину імкнулася устанавіць панаванне Швеция. Літах 1655 Карл Х викаристауши слабину Р. П. виступав супраць яе. За некалькі месяцау шведи акупіравалі значную ЧАСТКУ Польшчи, поунач Литви, біл. Гарад Друю і Дрису.
Польські Кароль Ян Казимир збег у Сілезію, Карл Х абвясціу сябе польським Каралья. На бік Швециі перайшлі асобния літоус. магнати, пекло ім'я якіх Радзівіл і Корвін-Гансеускі у жніуні 1655 падпісалі дагавор аб пераходзе ВКЛ пад пратектарат Швециі.
Апасаючися узмацнення Швециі рус. урад пайшоу на перамір `е із Польшай. Абедзве дзяржави абязаліся виступіць на барацьбу са Швецияй.
Рос.-швець. вайну Пача у 1656 і працягвалася та 1661 калі биу падпісани Кардзіцкі світ, згодних якому Расія адказвалася пекло набиццяу у Прибалтици.
Пайсці на гета Расія була вимушана, так Як нові гетьман укр. Вигоускі з часткаю казацкага війську перайшоу на бік Польшчи і Р. П. парушила перамір `тобто
Ваен. дзеянні зноу ахапілі Бел. і Укр. 1659 скла неудалось та Р.П. но паслязаключення паміж Р.П. і Швецияй Аліускага світу на працягу 1660 - 1662 рр.. Поспех спарарожнічау Польшчи.
Укр. пакінулі Брест, Гродно, Вільно, Барисау, Магілеу. Даречи і у біл. землях биу рух за зварот у склад Р.П. Наприклад у 1661 паустала шляхта і гарадск. вярхушка Магілева, якая у адну ноч Перабо 5тис. рус. гарнізон.
Пасли 1662г. ваен. дзеянні паміж Расія і Р.П. принялі зацяжни характ., знясільваючи абодва баки. У студзені 1667 паміж гетимі 2-ма дзяржавамі було укладати Андрусаускае перамір `е на 13 з паловай Гадоєв. Па яго умова за Рас. замацоувалася Смаленская, Чарнігава-Сіверська землі та левабяр. Укр. На правим беразе Дняпра "на вічної годинник" так Расіі адиходзіу Кіеу. Бел. і правабяр. Укр. заставали у складзе Р. П.
Перияд з сяр. 17 ст. можна назваць патопам для Білорусь. Па падліках вучоних загінула 52% насельніцтва, причим на усх. Бел. кожния 80 са 100. Не застав ні воднага горада, вагомі, якія б не були спустошани, спалені і разрабавани. Наприклад, у Бресце було 1500 двароу застало 869, у Полацку 1502 - 102, у Віцебску 982 - 56.
Така ж карцином назіралася і ВЕСКО. Вельми дорага абишліся народу і шляхетського планування. гонар, і царскае Жадана зямельних далученняу, і козацька вольнасць, адсутнасць талерантнасці. У виніку кан. 16 - 17ст. - Адзін з самих цяжкіх периядау у наша гісториі:
- Раз `яднанне грамадства;
- Перариу уласнай культурнай традициі;
- Пачатак релігійнай нецярпімасці з атрибутамі інквізіциі у адносінах да прагресіуних думав і людзей;
- Падриу еканамічних сил;
- Фіз. знішченне генафонду.
Аднак Надав у гетих умовах не пераривалася навуковая, культурна, Грамацький-палить. і сац.-прававая прагр. думка. яна прадстаулена іменами С. Буднага, Сматрицкага, С. Полацкага, Лишчинскага, Філіповічаі інш.
2. Та пачатку 17ст. Расія зайняла становішча ідної з Вялік. країна світу. Імкнучися канчаткова узмацніць гета станавішча, яна поступається у вайну са Швецияй, якая валодала усим пабяр. Балтиі. Польські магнати, якія паривалі вярнуць територию Лівонії, виступили у гета барацьбе на баку Расіі. Театр ваен. дзеянн. у Паун. Вайне 1700 - 1721 рр.. стали териториі Естонії, Латвії, Литви, Польщі, Укр. і Бел.
Вайна Пача дренна для Расіі. Шведи у 1700 разграмілі саюзніцу Расіі - Данію, пад блюй завдали параженне вайскам Р.П. а затим пад Нарвавши перамаглі рус. військ. Упеунени у критим, што Расія НЕ здольна працягваць вайн, швецьким. Кароль Карл XII Кіну палі сили у Р.П. І хаця Яна не магла аказаць кольки-небудзь сур `езнага супраціулення, ваенния дзеянні тут зацягнуліся на пяць Гадоєв. Першае з `яуленне шведау на Білорусі адбилося у 1702 р., калі, рухаючись у Польшчу шведи разграбавалі Гродна. Найбільший значний. бітвай на Бел. була битва при Лясной у1708 р. Для біл Паун. вайну Сконч у 1715г.
Сяляне і гараджане непрималі прамога удзелу у ваен. дзеяннях, но, Як і усялякая вайну, Пауночная суправаджалася епідеміяй, голадам, падривам і частково знішч. витворчих сил, екан. патенциялу. Забяспяч. абедзвюх армій у асноуним праводзілася за кошт м'ясця. насельніцтва реквізіциі праводзілася шведами.
Па загад Петра 1 біл. сяляне будавалі на терит. приляг. та зах. межа Расіі шераг вежа і ахоуваць їх пекло ворагау. М'ясце. сяляне Павін були пастауляць рус. армії фураж.
Винікам Паун. Вайни для Бел. стала скараченне насельніцтва на 1 / 3 ЧАСТКУ, становішча пагаршалася унутрипаліт. барацьбой у ВКЛ за вярхоун. улад, приняушую форму міжусобнай Вайни у першай палового 80-х Гадоєв узвисіліся Сапєги, якія сталі у апазіц. Каралья, імкнучися стац на чале самастойнай біл.-Літ. дзяржави. Большасць шляхти, незадаволенная гетим, аб `ядноувалася у канфедирацию на чале якой стали Агінський та Вішнявецкія. Конфлікт набиу характар грамадз. Вайн. У лістападзе 1700 недалека пекло Вільна адбилася битва паміж військами Сапєг і шляхти. Сапєги були розбиті в палею міжусобнай барацьбе.
БІЛОРУСЬ У XVIII ст.
1. Сацияльна-еканамічнае развіцце і антифеадальния виступі у 18 ст.
2. Кризіс Р. П. і Три падзели яе териториі. Уключенне Білорусі у склад Расійскай Імпериі.
1. Так сяр. 18 ст. еканам. жицце Р. П. було разбурана і дезарганізавана. З 1968 жицця гета дзяржави (1648 - 1716 рр..) 65 приходзілася на ваенния гади. Для вядзення войнау урад Р. П. вимушани биу брац пазикі у магнатау. Чи не маючих сродкау їх вярнуць урад роздавав дзяржауния землі. У виніку у Бел. начиння буйния латифундиі Агінським, Сапєг, Радзівілау. Т. ч. узмацнялася маемасць феадалау, якія у Хутко годині перайшлі і нехай захопу гарадскіх зямель, пераутварилі Гараджаєв у сваіх падданих. Расширенне феадальних юридик завдавала вялікі шкоди гарадской гаспадарци, мляво та паслаблення улад магістрату. Сейм 1766 признау Магдебурскае права тольки за 11 Гарад ВКЛ. Акрам гетага юридикі перашкаджалі саслоунай кансалідациі Гараджаєв. Шляхта кариставшаяся бяспошлінним продажу та пакупкай виігравала канкуренцию з гарадскімі купцями. У виніку большасць гарадскіх гандляроу і рамеснікау збяднялася і пераходзіла та с. / М. заняткау. Назіралася так звана аграризация горада. У таких розумів Пача аднауленне гаспадарчага жицця Білорусі. Зразумела, што паколькі захоуваліся привілегіі магнатау і шляхти, то аднауленне вимушана було абапірацца на на стария пригонніцкія спосабам витворчасці, якія захоувалі пригонних сялян. Суседнія з Р. П. КРАЇНИ Ішлі уперад, фарміравалі буржуазію, розвивали прамисловасць і гандаль, будавалі вялікія Гарад. Пад Відпливаючи знешне еканамічних сувязей з ними і зулікам еканамічних патрабаванняу асобния феадали ВКЛ станавіліся на шлях перабудови гаспадаркі. Наприклад Краптовіч у сваіх землях ліквідавау паншчину і замяніу чинжам. Пригонния сяляне падзяляліся на дві категориі: атримауших дзесяць Маргао зямля і плаціуших аренду і агароднікау НЕ Меуш зямля і абавязаних наймацца на роботу у фальварак за пеуную плату.
У 18 ст. у шерагу буйних феадальних маенткау стали стварацца прадприемстви па пераапрацоуке с / г прадуктау: вінакурні, піваварні, майстерні па випрацоуке сукна, Палатний, Меблі, керамічний вирабау та м. д. Вазнікаюць вошчинния мануфактури. У18 ст. на Ьел. було звиш 50 мануф. подібного типу. Яни, Як правила абслугоуваліся пригоннимі сялянамі. Альо присутнічала і наймана праць. Развіцце гандлевай витворчасці, аплата праці сведчила аб начаушимся працесе зарадження нових адносін. Їм сприялі реформи: з 1764 р. була уведзена "генеральна Митна мито" абкладанню якой падвяргаліся не тільки Тавара гарадскіх купцоу но і шляхти, Каралья, духавенства. Узмацненню еканамічних сувязяу сприяла паштовая реформа 1764 року. А Таксамо устанауленне у 1766 еталонних мір і Вага і Г.Д. Развіцце унутранага і знешнега Гандль штурхала та паляпшення сухапутних шляхоу і ачистку судаходних река. В ін упав. 18 ст.било пабудавана дзве дарогі Пінська-Слонімська і Пінська-Валинская, у 1767 віленський ваявода Агінським Пача будауніцтва каналу з `яднаушая Німан з Дняпром. У 1784 па їм прайшло 1-е судна. У 1781 - 1984 рр.. биу пабуд. 2-й канал з `яднауши Припяць з Зах. Бугам.
Зростання витворчасці у с / г, развіцце знеш. і унутр. Гандль добра спливають на зростання гарадоу. У 1789 - 92 рр.. у ВКЛ була адносная перавага виваза над увоза Тавара (у Аснова с / г таварау). Альо аднауленне еканомікі вялось усе ж марудна, сапраудния пераутваренні незакраналі асно феадалізму, а тольки пристасавалі памешч. гаспадаркі та нових адносін ва умова зростання попиту на зерні магнати паширалі асобную оранку за кошт сял. зямля. В ін упав. 18 ст. сялян. Частка була не хворій 1 / 2 - 1 / 4 валок. Паншчина складалися 4 - 6 дня у тидзень. Ускладняуся стан сялян так пані і критим, што практикавалася здача фальваркау магнатау у аренду. Арендатари яшче больш запригнечвалі сялян.
Чи не здималася і нац. - Реліг. пробування. Магнати і шляхта Р. П. імкнуліся узмацняць каталіцизм. Варшаускі сейм 1764 принялі рашенне караць смерцю тих, хто адойдзе пекло каталіцизму. Такія адносіни НЕ маглів не виклікаць паустання. Найбільший значнае паустанне було у Кричаускім старастве 1740 - 44 рр.. Причинай яго було жорсткае експлуатация сялян з боку м'ясця. арандатарау. Належа стараства Іераніму Радзивілам. Вясна 1740 Пача паустаннеуу старастве пад кірауніцтвам Василя Вашчили. Ен биу війтам вагомі Селішчи. Яго саратнікамі були Карпач, Вецер, Боягуз та інш. Паустанци Перабо пано, арандатарау, знішчилі даугавия дакументи. Паустанне стала паширацца і перакінулася на землі кн. Сапіги і Агінскага. Вашчила абвясціу сябе унукам Хмяльніцкага. 4 гади пратрималіся паустанци. У студзені 1744 паустанне було задушана, паустанци вельми жорстка пакаран (їх вішали і саджалі на кіл).
Вашчила збег на Укр., Дзе і помер. У гети перияд сялянскі рух на Білорусь. знаходзіуся і пад Відпливаючи козацьки. руху Укр. У 1768 білоруси були уцягнути у паустанне на правабярежнай Укр. на чале з Железняком і Гонта, атр. зв. "Калііушчина".
Т. ч. працес наладжвання еканамічних сувязяу, аднаулене еканомікі на Аснова старих унешнееканамічних ричагоу, прамогапрамога насиллям над масами працоуних суправаджаліся сацияльнимі канфліктамі, яшче больш аслабляушимі дзяржаву.
2. В ін упав. 18 ст. унутр. слабина Р. П. стала відавочная. Назірауся практична ппараліч центральнай владнає. Калі 1582 - 1762 рр.. 40% паседжанняу сейму було зірвано через "ліберум вета", то далей увогуле редка яки сейм биу виніковим. У виніку паслаблення центральнай улад розцентру роля павятових і ваяводскіх сеймікау у рассматренні фінансових і ваенних питанняу. Палітичная слабина стала причинай ваеннай слабасці Р. П. Регулярнае дзяржаунае війська складалися са шляхецкай кінноти і пяхоти, но їм часта невиплачвалі гроша, у адказ військ рабавалі насельніцтва. Р. П. стала губляць самастойнасць палить. курсу. Усе більше ставав умяшательства суседзяу ва унутрания справи Р. П.
Альо шляхта працягвала лічиць палить. лад Р. П. найвялікшим дасягненнем і не хацела паступіцца НЕ ідної з "заложаних" шляхетського планування вольнасцей. Безумоуна У КРАЇНИ були сили якія зрозуміли неабходнасць палить. і еканам. реформ. У виніку намаганняу прагресіуних Колау були приняти реформи 1764 - 66 р. і Кансцітуция 3 травня 1791 Абапіраючися на сяр. шляхту Чартарийскім у 1764 паспрабавалі правесці заходи па умацн. ЦЕНТР. владнає. Було абмежавана викаристоуване "ліберум вета". Депутати сейму не Павін були притримлівацца парадкау м'ясця. сеймікау. І хаця гета були абмежавания спроба, но і яни не були падтримани. 3 травня 1791 сейм приняу Канституцию, якая фармальна ліквідавала аутаномію і решткі дзяржаунасці ВКЛ і утварала унітарну дзяржаву. Війська Павін складаць НЕ прийнятніший чим 15 тис. чалавек. Канституция захавала мають рацію і привелеі шляхти, но паспрабавала зблізіць їх з правами мяшчан.
Сродкам для гетага биу дазвол гандляваць, а мяшчанам набиваць зямельную маемасць, займаць цивільних і ваенния Пасадена. Пригоннае права не було скасавана. Усе рашенні сейму Павін були примацца большасцю галасоу. "Ліберум вета" скасоувауся. І хаця Канституция крейди абмежавани характар, но сприяла знішченню феадальнай анархії. Ствараліся умов для развіцця капіталізму. Альо Надав такія абмежавания заходи кличе супраціуленне шляхтиСуседнія КРАЇНИ: Прусія, Аустрия, Расія Таксамо не були зацікаулени у аздарауленні Р. П. У виніку була розіграна нац.-реліг. карта. Каристаючися ахів праваслауя у Р. П. Расія і Прусія висунули десідентау (правасл. з катол.) Сейм 1764 адхіліу гети праект. У адказ Расія відвела вайска у Білорусь. При падтримци рус. пасла Рапніна диседенти начиння у 1767 у Тарун пратестацию і у Слуцьку канфедерацию.
Гетую канфедерацию узяла пад палю АПЕК Катярина IIУ радам начиння канфедерация катав. шляхтисхільнай та саюзу з Расія. На дапамогу канфедератам прибила 40 тис. рос. армія. У виніку у 1768 були ураунавани у правах католики і праваслауния. Праціунікі ураунавання стварилі канфедерацию на чале з Юзефам Пулацкім у Бари (Укр.). "Панської" канфедерати імкнуліся та поунай незалежнасці і целаснасці Р. П. У кастричн. 1768 руські. війська розбили канфедератау - Перша падзел Р. П. (1772 р.) У виніку якога та Расія, Аустрия, Прусія падзялілі Р. П. Та Расіі адишла усх. Білорусь.
Други падзел адбиуся у 1793 у виніку якога та Рас. адишла ЦЕНТР. Білорусь. Виратаваць Р. П. міг тольки Цуд. Таким кроком маглів стац паустанне Т. Касцюшкі пасли яго параження у 1795 адбиуся треці падзел Р. П. У виніку якога зап. Бел. адишла та Расіі.
БІЛОРУСЬ У СКЛАДЗЕ РАСІЙСКАЙ ІМПЕРИІ (кан. ХVIII - пач. XIX ст.)
1. Адміністрацийна-гаспадарчия пераутваренні царської урада на землях Білорусі.
2. Білорусь у Вайне 1812
3. Еканоміка Білорусі у кан. ХVIII - пач. XIX ст.
1. У виніку 3 падзела Р. П. да Расіі адишлі білоруських землі з насельніцтвам звиш 3 млн. чалавек. На гетия землі було распаусюджана адміністр.-теритар. дзяленне аналагічнае расійскаму. Спачатку 3-х ступенчатае: губернія, правінция, повіт. Затим 2-х: губернія, повіт. Територия Білорусі увашла у склад губерняу: Віленська, Віцебская, Магілеуская, Мінська, Гродзенской; при гетим у склад Віцебскай увашлі Таксамо повіти з 3 руськи. і латиською. паселішчамі, а у Віленський і Гродзенской повіти з 3 пол. і літоуск. паселішчамі.
Віцебская і Магілеуская губернії були аб `яднани у беларускай віце-губернатарства, а Віленська, Гродзенской і Мінська - у Літоускае віце-губернатарства. Виканаучая улад перадавалася губернатарм, у губернських Гарад губернських прауленні, казенния палати та інш. установи. Насельніцтва Білорусь. на працягу місяці пасли видані загад урада аб уключенні у склад Расіі приводзіліся та присягі. Асобі, якія адмовіліся Павін були у 3 місячний термін виехаць за мяжу. Їм дазвалялася распрадаць нерухомасць. Па заканченні терміну непраданая нерухомасць перадавалася у скарбницю. Шляхце присягаушай уладзе надавали тия ж мають рацію, што і расійскаму дваранству. Альо руськи. урад знішчиу існуючу тут бескантрольную владнати і самастойнасць магнатау, скасавау і права мець уласния військ, Межи, абмежавау самастойнасць шляхти. У метах умацавання палею САЦ. апорії у зах. землях, царськи урад Широкий роздавав тут землі з сялянамі руськи. памешчикам, буйним ваен. чинам і дзярж. саноунікам. Найбільший буйния уладанні були дані кн. Пацемкіну, графу Рум'янцеву-Задунайскаму. Усяго за 1772 - 1801 рр.. на Білорусі було разданарус. памешч. больш 200 тис. ревізкіх душ (мужчини). Була Таксамо захавана аренда казеннай маемасці. У пач. 19 ст. амаль усе яни були у арендзе у духавенства і чиноунікау. Па жалаванай грамаце Кацярине II у 1774 була утворана білоруська катав. іепархія. Устанаулівалася свабодная каталіцкая веравизнанне, захоуваліся земельного. уладанні каталіцкіх касцелау і манастироу. На білоруських Гарад було распаусюджана палаженне "Жалаванай грамотою Гарад" 1785 р. У їх ліквідавалася юрисдикция свецкіх і духоуних феадалау у адносінах да існавауших на їх землях Гараджаєв. Многія приватния Гарад і мястечкі були викуплені урадам. Для кіравання гаспадарчим жиццем гарадоу з прадстаунікоу гарацкіх саслоуяу вибирався Дума. Купецтва крейди права на гільдейскую арганізацию. Па сутнасці грамотою дана Гарад служила інтаресам развіваушайся буржуазії. Становіщча сялян Амалія не змянілася. Прауд, у виніку перавода секвестраваних маенткау у разрад дзяржауних праживаючия у їх сяляне пазбауляліся пекло бескантрольних самауласнікау. Разам з критим некаториі категориі сялян якія раней лічиліся вільними були ператворани у пригонних. На Білорусі була распаусюджана рас. падатковая Систем. Усе падаткаабкладаемае насельніцтва Павін було плаціць падушни падатак (раней падимни), земських збор. Купецтва плацу 1 / 4 ЧАСТКУ% пекло абвешчанага капіталу. У першия гади уключення Бел. у склад Рас. Імп. урад аблегчиу насельніцтву виплату дзярж падаткау. Так у сніжно 1772 насельніцтва усх. Бел. на паугода було пазбаулена пекло падаткау, ажиццяул. гета з палить. меркаванняу і дзярж. неабходнасці. У красавіку 1793 р. на два гади визваляецца пекло падаткаабкладання ЦЕНТР. Білорусь. З 1797 р. на працягу 10 Гадоєв вусі губернії Бел. плацу падатак у 2 рази меньш, чим рус. губурніі. Асобния загад адносіліся та становішча ЯУР. насельн. Яуреям, якія Займан Гандль дазволілі запісвацца у купецтва. Загад 1794 устанаулівалася риса аседласці у межах біл. і укр. губерн.
Асноун. закон. кодексам для Білорусі працягли годину заставав Треці Статут ВКЛ. Альо у губерніях па расійск. візерунку були утворани 2 палати у судах: Грамацький. і кримінальнага права, а таксамо Верхня суди. Аценкі уключення Бел. у склад Расіі сення носяць деяметрични супрацьлегли характар. Традицийни гімт. погляд на гетия падзеі, што у виніку уключення Бел. у склад Расіі була перарвана примусовая паланізация і акаталічванне беларусау, супрацьлегли - што паланізация не тільки не зменьшилася, но і узмацнілася. Пазбауленне пекло релігійнага стрибне вельми спречнае. Альо разглядаюча першия пераутваренні расю уладуможна визначиць некатория станоучия моманти:
биу пакладзени канец феадальнай анархії, якая була перашкодай еканам. развіццю;
уключенню Білорусі у агульнарас. Систем гаспадарання, агульнарасійскі ринак, што сприяла аздарауленню еканомікі;
адбилося релігійнае з `яднанне усх. слав. народау
Першапачаткова Бел. урад характаризавауся асцярожнасцю, памяркоунасцю, но у далейшим прадпрималіся кроки якія раз `ядноувалі грамацтва. Край раскалоуся на 2 частки. Расія НЕ улічвала, што Білорусь перажила свій асабісти етап культурнага і еканамічнага развіцця, што разам з польськими тенденциямі були і польська-літоускія настрої, што біл. край і біл. народ у пач. 19 ст. прадстауляу сябе НЕ часткай якога-небудзь народу, а аутаномнай, Даволі інтиграванай адзінкай.
2. У виніку ревалюциі канца 18 ст. у Фр. пришло та улад буйна буржуазія. Яе узначаліу Напалеон. У 1804 абвясціуши сябе Імператарам Франциі, у інтаресах французкай буржуазії ен ВЕУ захопніцкія війни, парабаціу народи і шматлікія гасударстви.
Прайшло усяго 1918 руського гаспадарання на Білорусі, таму сувязь з Расія була Даволі слабай, у вярхоуних слаях грамацтва яшче були моцния настрої настальгіі па страчанай вольниці, а прагресіуная ДУМК не примала метади знішчення польскай дзяржаунасці. Асноуная маса насельніцтва була абиякавай та Мара і ідей пануючага класу. Дамагаючися поунай падтримкі польського грамацтва Напалеон абяцау адрадзіць Р. П. у межах 1772
У ніч на 24 червеня 1812 600 тис. армія Напалеона перайшла Межи Расіі. У яки ужо раз Білорусь стала театрам ваен. дзеянняу. Калі Напалеон ВЕУ падрихтоукуда Вайн, ен планавау раптоуним нападаючи разбіць асноуния сили Расіі у раене Гродна захавауши палю ударну силу, спиніцца у Мінську і Смаленску, правясці зиму у Литві та перанесці кампанію на 1913 Супраць військ Напалеона Расія у пач. Вайни виставила каля 185 тис. салдат. Руське військо складалися з Трох армій:
першах пад камандваннем Барклая де Толі;
інша - Баграціена;
трецяя - генерала Тарнасава.
Укр. військ ухіляючися пекло рашучих дзеянняу адступала. Адступленне суправаджалася жорсткімі сутичками з пратіунікам. За 190 кривавих дзен і начей Вайни 1812 адбилося 80 буйних баеу з французами, амаль палового на пер. Білорусі. У самим пачатку Вайни червені - липень Найбільший буйния баї були пад світів, навагрудкам, Карелічамі. Рухаючись у брил Расіі армія Напалеона, на працягу липень заваявала амаль усю територию Расіі Жадючи за кошт захоплено. тэрыторыи пашырыць базу снабжэння сваей армии харчаваннем и куражом Напалеон арганизавау и Литве и Беларуси свае кираване. Увесь апарат киравання састаяу з мясцовых памешчыкау и падчыняуся фр. губернатарам. Выконваючы задачу забеспячэння армии праводзилися массавыя рэквизии фуражу и харчавання у насельництва. Вяликия разбурэнни мели месца на шляху прадвижэння фр. армии. Але бел. народ з першых жа дзен падняуся на партыз барацьбу и стау на шлях непадпарадкавання и сваим памешчыкам. Яны пакидали свае дамы, забирали маемасць и цэлыми весками ухадзили у лясы.
Канчатковы разгром армии Напалеона адбыуся на рацэ Беразина у раене Барысава и каля вески Студзенки пры пераправе. На Беразине патанула и загинула каля 20 тыс. французау. Рэштки армии змагли вырвацца з акружэння. 22 листапада быу разбиты апошни арганизаваны атрад французау. У мястэчку Смаргонь Напалеон з рэштками войск, у адзенни польскага афицэру, збег у Парыж. Беларусь падверглася жорсткаму апусташэнню. Рэзка скарацилася колькасць насельництва. Напрыклад, у Минску у 1811 г. было 11 тыс. жыхароу, а у 1812 — каля 3,5 тыс. жыхароу. Амаль напалову скарацилася пагалоу`е жывелы, удвая зменьш. пасеуныя плошчы. Многия населеныя пункты были не тольки разбураны, але и знишчаны. Цяжки стан сялян не хвалявау урад. феад.-прыгонницкия адносины засталися.
3. Апошния дзесяцигодзи 18 ст. пач. 19 ст. пераарыентацыяй беларускай эканомики на расийски рынак. Патрэбы рас. рынку дыктавали пашырэнне пасевау збожжавых и тэхничных культур, бульбы. Памешчыки Магилеускай и Гродзенскай губерняу стали разводзиць танкарунных авечак. Назирауся далейшы рост мануфактур: канатных, палатняных, суконных, шкляных, скураных. У нас гэта были вотчынныя мануфактуры, дзе прымянялася праца прыгонных сялян. Паступова стала ажыуляцца гаспадарчае жыцце гарадоу и гандаль з Беларуси у Маскву, Петярбург и инш. гарады. Вывозилися мед, воск, лен, парусина, сукно, скуры. Пашырыуся вываз на Укр. — беларуски лес выкарыстоували пры будауництве Чарнаморскага флотуВяликую долю вывазу састауляла гарэлка. З рус. гарадоу на Бел. везли прам. тавары: тканины, жалезн. вырабы, посуд, каланияльныя тавары; з Укр. прывозили хлеб, тытунь, жывелу. Указам сената у 1774 г. быу абвешчаны дзяржауны продаж соли. Гандлю спрыяла палаж. дарог. На Беларуси, як и у Расии у гэты перыяд адбывауся працэс разлаж. феад.-прыгон. систэмы и праникненне ва усе сферы эканомики капиталист. формау. Асабиста гэта было бачна у памешч. гаспадарках. У сувязи з павял. попыту на хлеб памешчыки павяличыли сваю запашку. Доля памешчыцких зямель складала ад 30% да 50%усих ворыуных зямель. Была спецыялизацыя с/г вытворчасци. Напрыклад, у Вицебскай губернии и поун. Магилеускай губерниивырошчвалася канапля и г. д. Важнейшай культурай стала бульба, яе пасевы узрасли 20 — 25 разоу. Таварны характар набыло винакурэнне и танкаруннае ауцаводства. Новай з`явай было развицце агратэхники: прам. с/г машын, сартавых сямян, угнаенняу и г. д. Аднак новыя з`явы у памешч. гаспадарках захапляли не больш 2% усих гаспадарак. Прыгонная паншчыная праца, низки узровень тэхники перавагали. С/г марудна уцягвалася у фармираванне капитал. адносин. Развицце тав./ганд. адносин спрыяла павеличэнню маемаснай дэферэнтацыи сярод сялян. Яны падзялялися на 3 катэгорыи:
цяглыя, якия мели зямельныя надзелы;
агародники, якия мели тольки прысядзибную зямлю;
бабыли (кушники, калунники), якия працавали у заможных сялян, або адрабатывали за их паншчыну за аплату натурай.
Нягледзячы на захаванне паншчыны капиталистычныя формы усе ж праникали и у сялянскае гаспадарства.
Старажытная Беларусь
Першыя насельнiкi
А)Балцкiя
Б) Раннеславянскiя плямены на тэрыторыi Беларусi.
3) Гаспадарка i побыт.
1. Тэрыторыя Беларусi не ўваходзiць у прарадзiму чалавека. Тут ўпершыню чалавек з'явiўся у канцы – сярэдзiне старажытна-каменнага веку (больш за 40000 год да н. э.). Сляды знаходжання чалавека выяўлены каля в. Бердыж на р. Сож (Гомельская вобласць) i каля в. Валяцiчы на р. Ясельда (Бэсцкая воблаць). Пазней чалавек з'явiўся на поўначы Беларусi у 7-5 тысячагоддзi да н.э. Засяленне Беларусi iшло некалькiмi шляхамi:
з усходу
з поўдня (Прыдняпроўе, Зах. Дзвiна)
з паўдневага захаду (Польшча)
з захаду (Германiя)
Даволi позняе засяленне Беларусi абумоўлена:
малай колькасцю першабытнага чалавека
антрапагенез праходзiў на поўднi, i таму мала, хто дайшоў да Беларусi
неспрыяльныя прыродныя ўмовы (ледавiк)
Людзi гэтага часу выраблялi прылады працы: наканечнiкi, дроцiкi, нажы, скрабкi, праколкi i iнш. Для гэтага выкарыстоўвалiся iклы, рагi i косцi жывел. З чарапоў, жардзiн i касцей, скуры будавалi жылле, побач мелiся вогнiшчы, гаспадарчыя ямы-лядоўнi, запасы палiва, месцы для пераапроцоўкi крэмню. Узнiкае мастацтва. На сценах пячор малююцца выявы жывел, аб'ектаў палявання. З iклаў маманту выраблялiся статуi жанчын, птушак, рыб i iнш. Першабытныя людзi не аддзялялi сябе ад наваколля. Адсюль уяўленнi аб сувязi мiж суродзiчамi i татэмамi – жывеламi, мiфалагiчнымi родапачынальнiкамi. Людзi верылi, што могуць уздзейнiчаць на iншых людзей i нават на з'явы прыроды, пры дапамозе магiчных дзеянняў, рытуалаў. Узнукаюць уяўленнi аб магчамасцi жыцця на тым свеце, якое людзi забяспечвалi складанымi пахавальнымi абрадамi. Паводзiны людзе рэгулявалiся традыцыямi i звычаямi, родавай мараллю. Парушальнiкi выключалiся з рода.
Ледавiк перыядычна то пакiдау терыторыю Беларусi, то вяртаўся зноў. Нарэшце 10000 г. да н.э. ен знiк канчаткова. На гэтым скончыўся палеалiт i пачаўся мезалiт. Пачалося больш трывалае засяленне людзьмi Беларусi. Яно адбывалася у асноуным па рэках. У гэты перыяд была вынайдзена магутная паляунiчая зброя: лук са стрэламi. Наканечнiкi для стрэл выраблялiся з камяневых пласцiн. Пры дапамозе лука можна было паляваць на мелкiх жывел i птушак, лучыць рыбу, свiдраваць косткi, здабываць агонь. Ва умовах лясной мясцовасцi выраблялiся сякеры i долата, якiя насаджвалiся на рукаяткi.Дзякуючы удасканаленню прылад працы нават невялiкiя абшчыны маглi станавiцца самастойнымi. Каменны век завяршаецца эпохай неалiту, якi пачауся на Беларусi 4500-4000 г. да н.э. Характэрная прыкмета яго – з'яуленне керамiкi i глiнянага посуду. Паступова адбывауся пераход ад прысвойваючай формы гаспадаркi (паляванне, рыбалка, бортнiцтва) да вытворчай.
2. а) Балты. Каля 2000 г. да н.э. пачауся бронзавы век на Беларусi. Вельмi важнай рысай яго стала земляробства i жывелагадоуля. Узнiкае маемасная няроунасць. Вылучаецца родаплеменная знаць. У 2300-1800 гг. да н.э. на Беларусi з'яуляюцца плямены, якiя выраблялi баявыя сякеры i шнуравую керамiку. Пачалося засяленне Беларусi iндаеурапейцамi. Гэта балцкiя плямены земляробцау i жывелаводау, якiя або асiмiлююць або выцясняюць мясцовае насельнiцтва. Балцкi этап на тэрыторыi Беларусi заняу частку бронзавага i увесь жалезны век да сяр. 1-га тысячагоддзя н.э. Тэрмiн “балты” зыходзiць ад назвы вострава у пауночнай Еуропе. Зборным iмем “балты называлiся лета-лiтоускiя, пруса-яцвяжскiя, днепра-дзвiнскiя, верхнеокскiя плямены. Летапiсы даносяць да нас назвы балцкiх пляменау, якiя засялялi Беларусь: лiтва, латыгола, земгола, яцвягi, а таксам лотва iлi лота. Тапанiмiка i гiдранiмiка сведчаць аб тым, што латыгола пражывалi на поуначы сучаснай Беларусi, у верхнiм Падзвiннi. Месца знаходжання лiтвы вызначаецца мiж Мiнскам i Навагрудкам на захадзе i Маладзечнам i Слонiмам на поуднi. Па суседству з лiтвою пражывалi яцвягi. На працягу 1-й паловы 1-га тысячагоддзя у жыццi балтау адбываюцца змены, у вынiку якiх насельнiцтва пераходзiць з умацаваных гардзiшч на адкрытыя селiшчы. Распаусюджваецца сельская абшына, заснаваная не на кроуна-сваяцкiх, а на эканамiчных сувязях. Высокага развiцця дасягнулi рамествы. Асноунымi заняткамi становяцца жывелаводства i земляробства, а паляванне – дапаможным.
Б) Славяне. З'яуленне славян на тжрыторыi Беларусi было вынiкам апошняй хвалi вялiкага перасялення народау. Славяне з'явiлся у 6-м тысячагоддзi н.э. на усiм Балканскiм паувостраве. Прарадзiмай славян наз: Сярэдняе i Нiжняе Падунайе, пауночнае Прычорнамор'е, пауночнае Прыкарпацце, Закауказзе i пауночны Iран. У апошнi час гiсторыкi схiляюцца, што славяне фармiравалiся у Вiсла-Одэрскiм мiжрэччы i паудневай частцы лясной зоны Усходняй Еуропы. Славяне прыйшлi на Беларусь з поудня i з захаду. Iх можная падзялiць на паудневых i заходнiх. Паудневыя – дрыгавiчы, дулебы, драуляне, валыняне. Заходнiя – славене, крывiчы, севяране, радзiмiчы, неуры, волаты. На працэс утварэння беларускай народнасцi рашаючы уплыу аказалi дрыгавiчы, крывiчы i радзiмiчы.
Дрыгавiчы пражывалi на большай частцы паудневай i значнай частцы сярэдняй Беларусi. У iх культуры прысутнiчалi характэрныя славянскiя элементы: буйныя металiчныя пацеркi, пакрытыя зерню, кольцы, керамiка, сярпы, нажы, крэсалы, падвескi. Характэрным для пахавальнага абраду з'яулялася трупаспаленне з распалажэннем памершага галавой на захад. Есць 2 меркаваннi наконт паходжання назвы: 1 – ад мясцовасцi, 2—ад славянскага iмя Дрыгавiт.
Крывiчы – гэта самае шматколькачнае племя усходнiх славян. Яны рассялялiся ад верхняга Панямоння да Кастрамского Паволжжа, ад Пскоускага возера да верхняга Сожа i Дзiсны. Крывiчы падзялялiся на Пскоускiх, Смаленскiх i Полацкiх. Адны гiсторыкi лiчаць, што крывiчы – гэта усходняе племя балтау, другiя – што гэта смешанае славянска-балцкае племя, трэццi – што гэта усходне-славянскае племя. Тэрмiн крывiчы паходзiць з балцкай тэрмiналогii, ад слова крывi, ад iмя аднаго з першых лiтоускiх язычнiцкiх мiфалагiчных багоу – ад iмя вярхоунага бога Крэва-Крэвейты, ад iмя дачкi мiфалагiчнага славянскага цара Багумiра – Скрэвы, ад мясцовасцi. Полацк – буйнейшы пасля Вiльнi (Крэу-гарадок). Потым Полацк стау дзаржауна-абразуючым цэнтрам.
Радзiмiчы – рассялялiся на тэрыторыi меншай, чым крывiчы. Есць думка аб iх паходжаннi ад ляхау. На тэрыторыi Беларусi яны прыйшлi апошнiмi. Некаторыя гiсторыкi лiчаць, што яны прыйшлi з Верхняга Падняпроуя, другiя – з Павiслення. Асноуны арэал рассялення – басейны рэк Сож i Iпуць.
3. Галоуным занаткам усходнiх славян было землеробства. Асноунымi праладамi працы былi саха i рала. Асноунымi сельскагаспадарчымi культурамi – жыта, проса, пшано, ячмень, лен, бабы, гарох, рэпа. Разводзiлi буйную i дробную рагатую жывелу, свiней, коней, сабак. Палявалi на лася, зубра, дзiка, зайца, мядзведзя, воука, бабра. Прадукты бортнiцтва складалi значную частку вывазу пры гандлю з Расiяй i iнш. Краiнамi. Развiты было рамеснiцтва. Выраблялi адзенне, абутак, посуд, жылле. Сяло – назва паселiшчау. Словамi “сяло”, “пагост” – называлi паселiшчы сялян. Двор, дом, град – месцы жыхарства феадалау.
Утварэнне Полацкага княства як моцнай дзаржавы крывiчоу у IX – XII cт.
Станауленне Тураускага княства у канцы X ст. Асаблiвасцi яго грамадска-палiтычнага уладу.
Культура старажытнасцi.
1. Бясспрэчна, што Полацкае княства паклала пачатак гiсторыi дзяржаунасцi Беларусi. Працягваюцца спрэчкi аб трактоуцы тэрмiна “палачане”. 1-я лiчаць, што палачане – старажытнае усходне-славянскае племя, ад якога пайшлi крывiчы; 2-я – што гэта арыгiнальнае племя, утворанае ад змешвання дрыгавiчоу, крывiчоу i балтау; 3-i – што палачане гэта частка крывiчоу. Полацк – першы горад на Беларусi (862 г). Горад займау выключна добрае становiшча на р. Палаце, дзе яна упадае у Зах. Дзвiну. Вазвышэнню горада спрыяла тое, што гэта быу водны гандлевы шлях са Скандынавii у Вiзантыю. Скандынаускiя сагi успамiнаюць, што у 6-м ст. на Полацкай зямлi былi свае князi. Да 9 ст. Полацк займауся збiральнiцтвам навакольных зямель вакол сябе. Але у 10 ст. ен становiцца прадметам тэрытарыльных спрэчак мiж Паудневай i Пауночнай Руссю 00 Кiевам i Ноугарадам. Хоць Полацкiя землi падпарадкоувалiся Кiеву, плацiлi яму данiну, удзельнiчалi у сумесных паходах на Вiзантыю, усе ж такi былi даволi самастойныя. У 9 – 12 ст Полацкае княства зацмала 1/3 сучаснай Беларусi. У Полацкiм княстве дзейнiчау вечавы парадак. Веча выбiрала, уздымала князеу. Вядома, што 9 гадоу Полацк быу без князя, самастойным жа князь быу толькi у пытаннях вайны.
Полацкая зямля аказалася багатай на вядомыя асобы. Першым князем быу Рагвалод. Аднчасова кiеускi князь Яраполк i Наугародскi князь Уладзiмiр пасваталiся да яго дачкi Рагнеды. У вынiку адказу Рагнеды Уладзiмiр iдзе вайной на Полацк, забiвае Рагвалода з сынамi, Рагнеду прымусова бярэ у жонкi, затым забiвае Яраполка i становiцца кiеускiм князем. Пасля няудалага замаху Рагнеды Уладзiмiр высылае яе з сынам Iзяславам на памежжа. Там быу заснаваны горад Заслауе. Стаушы дарослым Iзяслау прымае полацкi прэстол. З таго часу гна iм сядзелi Рагвалодавы унукi.
Значнай фiгурай княжацкага роду стау Усяслау Брачыслававiч (Чарадзей). Апiсанне яго утрымлiвае рэальныя i фантастычныя рысы. Улiчваючы яго буйны характар, ен княжыу вельмi доуга: 57 год (1044-1101). Першыя гады княжання ен займауся унутраным уладкаваннем. Затым павеу заваеунiцiя войны з суседзямi: з Ноугарадам (перамога на р. Чэзе). Затым ен напау на Навагрудак, якi лiчыуся кiеускiм уладаннем, у вынiку чаго 30 сакавiка 1067 адбылася бiтва на р. Нямiзе, апiсаная у слову аб палку Iгаравым. Караткачасова сядзеу ен у Кiеве, але, разумеючы свае нетрывалае становiшча там, вяртаецца на Полаччыну. Двойчы выганяуся з Полацкага прэстолу i зноу яго адваеувау. Усяслау Чарадзей быу вельмi адукаваным чалавекам, сябравау з Антонiем Пячерскiтм. Пры Усяславе была пабудавана Полацкая “Сафiя”, Полацкае княства дасягнула найвялiкшага росквiту, яго межы дайшлi да Балтыкi, дзе былi закладзены 2 кэпасцi – Кукенойс i Герцыке. Асветнiцкую справу працягвала яго унучка Еуфрасiння Полацкая. З цягам часу Полацкую дзяржаву напаткау лес усей старажытна-рускай дзяржавы, адбылося яго драбленне i паслабленне.
2. Тураускае княства – буйнейшае на землях дрыгавiчоу. Утворана у 980 г. Першы летапiсны князь – Тур, а даставерны – Святаполк Акаянны. Святаполк вырашыу дамагчыся поцнай незалежнасцi Турава ад Кiева. Ен уступiу у змову са сваiм цясцем польскiм каралем Балаславам Храбрым. Бацька Святаполка Уладзiмiр убачыу небяспеку да сябе, таму Святаполка, яго жонку i польскага каталiцкага епiскапа ен садзiць у цямнiцу. Аднак пазней па просьбе Кiеускiх баяр Святаполк быу вызвалены. Пасля смерцi Уладзiмiра заняу у 1015 г. Кiеускi трон. У гонар гэтага ен заказау адчаканiць iанеты з надпiсам “Святаполк на стале”. Адначасова ен быу князем Тураускiм. Святаполк лiчыу сваiх малодшых братоу Барыса i Глеба супернiкамi, таму падаслау да iх забойц. Але сапраудным супернiкам для яго быу Яраслау (Мудры). Ен знаходзiуся у Ноугарадзе. Выкарыстаушы абурэнне ноугарадцау забойствам Барыса i Глеба, Яраслау пачынае вацну са Святаполкам. На баку Святаполка быу Польскi кароль Баляслау Храбры. У 1019 г. на р. Альце Святаполк быу разбiты, з рэшткамi войска уцек у Польшчу, дзе хутка памер.
Пры Яраславе Мудрым Турау падпарадкоувауся Кiеву. У канцы яго княжання Турау зноу адасабляецца. Пасля смерцi Яраслава у 1054 г. кiеускi трон займае Iзяслау, захаваушы за сабою Турау. У 1078 г. Тураускiм князем становiцца сын Iзяслава Яраполк. Ен быу чалавекам смелым, вопытным ваеначальнiкам, веу барацьбу з Валынскiм княствам. Валынскiя князi падаслалi да Яраполка забойц, у 1087 г. ен быу забiты. У 1088 г. Тураускi трон займае брат Яраполка Святаполк. У 1093 ен быу запрошаны i на Кiеускi трон. Святаполк быу чалавекам сквапным, срэбралюбiвым, нажывауся на нястачы людзей. Гэта выклiкала абурэнне народа i прывяло да паустання, у пачатку якога ен хутка памер.
Паказчыкам эканамiчнага развiцця Тураускага княства з'яуляецца узнiкненне i рост гарадоу (Берасце, Пiнск, Слуцк i iнш.). У тураве быу таксама вечавы парадак. Гаражане мелi права голасу. Акрамя князя у Тураве быу пасаднiк (толькi у Тураве). Быу тысяцкi, якi адказвау за гарадскi поук. Летапiсы захавалi рысы старажытнага беларускага гораду.
3. Старажытныя людзi не разумелi многiх з'яу прароды, абагаулялi iх. Яны выраблялi статуэткi, пакланялiся iм, разлiчваючы, што могуць задобрыць сiлы прыроды. Гэтыя вырабы атрымалi назву фетышау. Людзi лiчылi, што iх родапачынальнiкамi былi пэуныя жывелы, птушкi, таму выраблялi iх выявы i пакланялiся iм. На Беларусi лiчылася, што бусел, вуж, мядзведзь садзейнiчаюць чалавеку у яго справах. Людзi верылi у магiчную сiлу слова, нават на адлегласцi, таму была распаусюджана магiя.Надзвычацную сiлу надавалi агню, вадзе, каменням. Язычнiцкая рэлiгiя – мнагабаговая. Ярыла – бог Сонца, Сварога – бог Неба, Пярун – гром, таксама былi Велес, Даждь i iншыя багi. Старажытныя людзi верылi у iснаванне розных iстот: лясун, вадзяны, дамавы. Нават да нашых дзен дайшлi некаторыя язычнiцкiя святы: Купалле, Каляды i iнш.
Былi распаусюджаны песнi, танцы сельскагаспадарчага цыклу. Сваiм багам людзi прыносiлi ахвяру, iх прыносiлi у капiшчы. Цудоуную сiлу надавалi зубам жывел. Пасля прыняцця хрысцiянства пачалося распаусюджванне пiсьменнасцi. Пачалося перапiсванне рэлiгiйных кнiг. Вызначалiся першыя храсцiянскiя асветнiкi: Еуфрасiння Полацкая, Кiрыла Тураускi.
Станауленне i умацаванне ВКЛ.
Утварэнне ВКЛ. Фармiраванне дзяржаунай тэрыторыi.
Унутрыпалiтычная барацьба у сярэдзiне i 2-й палове XIV ст. Унiя 1385 г. Вынiкi яе ажыццяулення на Беларусi.
Умацаванне вялiкакняжацкай улады у гады княжання Вiтаута i грамадзянская вайна 30-х гадоу XV ст.
1. Утварэнне ВКЛ – адно з самых спрэчных пытанняу нашай гiсторыi. Есць 2 меркаваннi:
узнiкненне ВКЛ звязана з паскораным развiццем феадальных адносiн на тэрыторыi усходняй часткi сучаснай Лiтвы – Аукштайдыi, вынiкам якога з'явiлася узнiкненне ту моцнага дзяржаунага утварэння. З гэтай кропкi погляду вынiкае, што утварэнне ВКЛ чуждае iнтарэсам славян – беларусау i украiнцау i створана пад уздзеяннем знешнiх сiл;
iнiцыятыва зыходзiла з беларускiх зямель, з Навагрудчыны, калi былi выкарыстаны цяжкасцi у лiтоускiх землях.
На рубяжы XII –XIII cт. Жэмайцкiя землi стварылi канфедэрацыю (устойлiвы палiтычны i ваенны саюз) лiтоускiх зямель. Сярод лiтоускiх князеу вылучауся Мiндоуг. Гэты саюз быу супярэчлiвы. У 1219 г. было падпiсана лiтоуска-галiцка-валынскае пагадненне, па якому лiтоуцы абяцалi дапамагчы галiцка-валынскiм князям у барацьбе супраць Польшчы, а галiцка-валынскiя князi – не перашкаджаць пашырэнню палiтычнага уплвыу Лiтвы на Чорную Русь. Але дзяржаунае будаунiцтва iшло i на Навагрудчыне, i мiж гэтымi 2-мя дзяржаунымi утварэннямi iснавалi сувязi. Верагодна, агульная небяспека з боку нямецкiх рыцарау падштурхнула да аб'яднання лiтоускую канфедэрацыю i Навагрудчыну. Навагрудчына брала на сябе iнiцыятыву ва утварэннi агульнай дзяржавы. Навагрудак быу заснаваны у 1044 г. кiеускiм князем Яраславам Мудрым у час паходу на Лiтву. У сярэдзiне XIII ст. па свайму эканамiчнаму развiццю Навгрудчына выйшла наперад i на працягу доугага часу iграла важную ролю у гiсторыi беларусi. Прычыны узвышэння Навагрудка:
геагрфiчнае становiшча ва умовах крыжацкай i мангола-татарскай пагрозы рабiла гэтую тэрыторыю адносна бяспечнай i прыцягвала сюды паток перасяленцау з iншых рэгiенау;
высокi узровень сацыяльна-эканамiчнага развiцця, што было абумоулена ростам земляробства на ураджайных землях Панямоння, развiццем рамяства, ажыуленным замежным гандлем;
iмкненне заходне-рускiх княствау захаваць сваю самастойнасць у сувязi з небяспекай мангола-татарскага захопу.
Адзiным выйсцем быу разрыу з палiтычнай сiстэмай Русi, знешнiм увасабленнем якого магла стаць змена дынастый, але новы князь павiнен быу быць дастаткова моцным, каб пры неабходнасцi аказаць татарам супрацiуленне. Такiм патрабаванням адпавядалi лiтоускiя князi.
Заснаванне ВКЛ звязана з князем Мiндоугам. Пасля свары са сваiмi князямi ен збег у Ноугарад. Там у iм убачылi вопытнага наемнiка, якi будзе добра змагацца за iнтарэсы сваiх гаспадароу, i прызналi яго князем. Затым ен заваеувае Лiтву i Чорную Русь. У гэты час маладой дзяржаве пагражалi крыжакi. Былi створаны лiвонскi ордэн, тэутонскi ордэн, ордэн мечаносцау. У гэтых умовах Мiндоуг зразумеу, што толькi узброеная барацьба разбурыць маладую дзяржаву. Таму ен у дыпламатычных мэтах становiцца католiкам у 1250 г. Але гэта нiчога не дала, i, узначалiушы войска, у 1262 г. ен разбiвае крыжакоу. Крыху раней у 1253 г. ен быу абвешчаны каралем i прыняу карону ад Рымскага папы. Такiм чынам была створана палiэтнiчная дзяржава.
Прычыны утварэння ВКЛ:
Сацыяльна-эканамiчнае развiцце края патрабавала кансалiдацыi усiх зямель шляхам цэнтралiзацыi улады;
Пагрозы з боку крыжакоу i татара-манголау паскорылi утварэнне федэратыунай дзяржавы.
Але балцкiя князi былi незадаволены Мiндоугам. Яны падрыхтавалi змову i забiлi князя з 2-мя сынамi-немаулятамi. Калi Мiндоуг быу забiты (1262) яго старэйшы сын Войшал уцек у Пiнск, прыняу хрысцiянства i жыу у манастыры. Але, атрымаушы звесткi аб смерцi Тауцiвiла, ен збiрае вакол сябе хрысцiянскiя масы, пакiдае манастыр, абвяшчае сябе вялiкiм князем у Ноугарадзе (1264). Пачынаецца помста за бацьку. Кiравау ен па 1267 г. Па некаторых прычынах ен кiдае усе справы i зноу iдзе у манастыр.
Сваркi працягвалiся i далейшым. У гады княжання Гедымiна сталiца ВКЛ была перанесена у Вiльню (1340). Беларускiя землi уключалiся у склад ВКЛ у асноуным мiрнымi сродкамi:
дабраахвотна (Полацк, Менск);
у вынiку дагаворау (Берасцейскiя землi);
праз шлюбы (Вiцебшчына);
войны (Пiнскае княства).
2. Пасля смерцi Гедымiна да улады прыйшоу Яунут. У 1345 г. яго змяняе Альгерд. Яму дапамагау брат Кейстут. Практычна княства было падзелена на 2 часткi. Ад 2-х щлюбау засталося 12 сыноу i 9 дачок. Мiж сынамi 2-х лiнiй Альгердавiчау пачалася барацьба яшчэ пры жыццi бацькi. Пасаду Вялiкага князя ВКЛ заняу Ягайла – старэйшы сын ад 2-га шлюбу. Гэта выклiкала незадавальненне яго братоу па лiнii Марыi Вiцебскай (першай жонкi Альгерда), якiя нават звярнулiся за дапамогай у Маскву. Але Кейстут, выконваючы волю памершага Альгерда, спачатку падтрымау Ягайла, якi баяуся аутарытэта Кейстута i хутка, выкарыстаушы нязначны повад, пачау з iм вайну з дапамогай крыжакоу. Але Кейстут разбiу iх i выгнау яго з Вiльнi. Ягайла запрасiу мiру i пайшоу на хiтрыку: ен запрасiу Кейстута з яго сынам Вiтаутам да сябе, быццам для абмеркавання умоу мiру, але калi Кейстут з жонкай i Вiтаутам прыбылi, яны былi схоплены i пасаджаны у турму у Крэве. Сюды Ягайла падаслау забойц, якiя забiлi Кейстута i яго жонку, але Вiтауту удалося збегчы (1352). Гэты учынак не падняу аутарытэта Ягайлы, i ен вымушаны быу шукаць падтрымкi. У гэты час у Польшчы памiрае кароль, якi не меу нашчадкау, а меу 2 дачкi: Марыю i Ядзвiгу, але Марыя была жонкай маркграфа Брандэбургскага. Польскiя магнаты не хацелi падпарадкоувацца Брандэнбургу, а таксама былi занепакоены узмацненнем ВКЛ. Таму у 1384 г. Ядзвiга i Ягайла ажанiлiся. У 1385 г. у Крэве адбылося пагадненне мiж Ягайлам i польскiмi феадаламi, якое назвалася Крэускай унiяй. Iмкнулiся павялiчыць тэрыторыю ВКЛ i зрабiць яго адной з мацнейшых дзяржау у Еуропе. Па умовах Крэускай унii Ягайла абяцау прыняць каталiцкую веру разам з падданымi, даваць грошы на патрэбы Польшчы, дапамагчы атрымаць паудневыя тэрыторыi, заплацiць 20000 злотых адступных былому жанiху Ядзвiгi, на вечны час далучаць ВКЛ да Польшчы. Польшча абяцала ВКЛ дапамагчы у барацьбе з крыжакамi. Згодна унii былi наступныя умовы злучэння Польшчы i ВКЛ:
кароль i вялiкi князь у алной асобе;
знешняя палiтыка i абарона тэрыторыi робяцца супольна;
унутранае кiраванне у кожнай гаспадарцы асобнае (войскi, урады, казна)
распаусюджванне каталiцызму.
У 1386 г. Ягайла быу абвешчаны карале пад iмем Уладзiслава II. Унiя выклiкала супрацiуленне, якое узначалiу Андрэй Полацкi i Вiтаут. У вынiку Ягайла i польскiя феадалы адмовiлiся ад задумы пагаднення. У 1392 г. Вiтаут быу прызнаны Вялiкiм князем. Згодна Востраускаму пагадненню (1392) палякам было забаронена набываць землi i сялiцца у ВКЛ. У сваю чаргу Вiтаут абяцау выступiць сумесна з Польшчай супраць знешнiх ворагау.
3. Пры Вiтауце ВКЛ дасягнула сваей найбольшай магутнасцi. Каб падарваць сiлу буйных магнатау Вiтаут знiшчыу многiя княствы, ператварыушы iх у намеснiцтвы, месцы князеу занялi намеснiкi. Вiтаут стау фактычна незалежным правiцелем, i толькi iнтрыгi з боку Польшчы не далi яму магчымасцi стаць лiтоуска-беларускiм каралем. Нямецкi iмператар паслау Вiтауту карону, але яна да яго не дайшла. У 1429 г. на з'ездзе у Луцку прапанавалi каранаваць Вiтаута каралем Лiтвы у Вiльнi. Але Вiтаут памер. У далейшыя часы ВКЛ мела сваiх асобных гаспадароу, але пазней гэта традыцыя згубiлася. Унiя 1385 г. усе ж адкрыла шлях для акаталiчвання. Але паколькi некаторы час вялiкiя князi ВКЛ адначасова былi i каралямi Польшчы, яны клапацiлiся пра iнтарэсы ВКЛ, i толькi потым сталi ставiць iнтарэсы Польшчы на 1 месца. У 1413 г. на Сойме быу прыняты Гарадзельскi прывiлей. Гэты была новая унiя мiж ВКЛ i Польшчай. Яе умовы:
праваслауная знаць ставiлася у дыскрымiнацыйнае становiшча у палiтычным i эканамiчным сэнсе. Толькi католiкi карытсалiся рознымi прывiлеямi;
праваслауная знаць пазбаулялася пасад;
пацвярджалася забарона на шлюбы мiж католiкамi i праваслаунымi;
праваслауная знаць пазбаулялася права выбару Вялiкага князя;
Вялiкi князi выбiрауся са згоды польскiх паноу, а польскi кароль – са згоды лiтоускiх паноу.
Такiм чынам, Гарадзельскi прывiлей стау апошнiм штуршко да грамадзянскай вацны. У ВКЛ была яшчэ 1 праблема: нацiск з боку Масквы. Гэта вымшала ВКЛ шукаць апоры у Польшчы. Пасля смерцi Вiтаута Вялiкiм князем стау 1430 г. Свiдрыгайла, малодшы брат Ягайлы. Ен выступiу супраць вымушанай прааольска-каталiцкай палiтыкi Вiтаута. Ен iмкнууся стварыць лiтоуска-рускую дзяржаву з апорай на праваслауе.
Дзяржауная i органы кiравання.
Сацыяльна эканамiчны лад.
Беларускi горад у XIV-XV cт.
1. а) Цэнтральныя органы улады. Усю уладу i сiстэму дзяржаунага кiравання у ВКЛ узначальвау Вялiкi князь (Гаспадар). Важную ролю мела гаспадарчая рада. Спачатку Рада была толькi дарадчым органам. З канца 15 ст. Рада пачала абмяжоуваць уладу князя. Без яе згоды князь не мог вырашаць пытаннi знешняй палiтыкi, дараваць пасады, выдаваць i змяняць законы. Склад Рады: канцлеры, гетманы, маршалкi, падскарбiй, намеснiкi, старасты, ваяводы. Важную ролю у Радзе iгралi высшыя чыны каталiцкай царквы. У 15 ст. узнiкае новы дзяржауны орган “вальны сейм”. У 16 ст ен стау заканадаучым органам. Сеймы праводзiлiся не толькi у Вiльнi, але i у Берасцi, Навагрудку, Менску, Гароднi. Склад сейма: усе члены Рады, вышэйшыя чыны праваслаунага i каталiцкага духавенства, па 2 дэпутаты ад шляхты кожнага павета. Кампетэнцыя: выбранне Вялiкага князя, заканадауства, дзяржауныя падаткi, прывiлеi, адносiны з iншымi дзяржавамi. Арганiзацыя цэнтральнай улады у ВКЛ з пачатку фармiравання i да сярэдзiны 16 ст. ператварылася у выбарчую манархiю, абмежаваную часткова саветам вельмож, часткова сеймам з прадстаунiкоу дваранскага саслоуя. Вiдавочна тэндэнцыя паслаблення улады князя.
б) Мясцовыя органы кiравання мелi шырокiя паунамоцтвы i мала залежылi ад цэнтральных органау. Яны мелi трохзвенную структуру:
Ваяводствы, на тэрыторыi якiх прадстаунiком вышэйшай улады быу ваявода, прызначаны Вялiкiм князем i Радаю пажыццева з буйнейшых феадалау, ураджэнцау ВКЛ. Ен узначальвау адмiнiтратыуныя, гаспадарчыя, ваенныя i судовыя органы. Памочнiкi: кашталян, ключнiк, гараднiчы, лоучы, ляснiчы.
Павет. Кiраунiком адмiнiстрацыi быу стараста, прызначаны Вялiкiм князем i Радаю. Яго памочнiк – падстараста. Паунамоцтвы старасты такiя ж як i у ваяводы.
Цiвуны – нiжэйшыя органы у сiстэме мясцовага кiравання – кiруючыя дзяржауных i вялiкакняжацкiх маенткау. Яны маглi судзiць просты люд, якi пражывау на падпарадкаванай iм тэрыторыi.
У месцах, дзе не было маенткау дзейнiчалi органы дзяржыаунага самакiравання: сходы i выбраныя iмi старцы. Органамi мясцовай улады выступалi павятовыя i ваяводскiя сеймiкi. У iх удзельнiчалi усе землеуласнiкi. Спачатку сеймiкi толькi выбiралi дэпутатау на з'езд вальнага сейма. Потым сталi выпрацоуваць наказы Сейму. Гэта забяспечвала больш шырокi удзел феадалау у дзяржауных справах. Важнай функцыяй Сеймау i сеймiкау былi судовыя справы. Такiм чынам можна сказаць, што у ВКЛ дзяржаунае кiраванне было прадстаулена у асноуным кiраваннем мясцовым, пранiкнутым аутанамiстычнымi тэндэнцыямi. Дзяржава пранiкалася пачаткамi федэралiзму.
2. У першай палове 16 ст. завяршылася пачаушаяся фармiраванне катэгорый феадалау i форм iх землеуладання. Вялiкi князь быу вярхоуным уладальнiкам усiх зямель дзаржавы i непасрэдным уласнiкам вялiкакняжацкiх “двароу”. Яго васаламi былi буйныя феадалы лiтоускага i рускага паходжання, якiя валодалi вотчынамi, пажалаванымi, спадчыннымi або купленымi землямi, мелi сваiх васалау. Як i усе феадалы, яны неслi агульнадзяржауную службу. Некаторыя з iх (паны харугоуныя) у час збора войска выставлялi свае асаблiвыя харугвi, якiя не уваходзiлi у склад тэрытарыяльных апалчэнняу. Большасць дробных феадалау былi ваенна-служылымi людзьмi (баярамi). Частка iх наблiжалася па свацму становiшчу да феадальнай знацi. Сярод баяр былi i сяляне, якiя складалi пераходную ступень мiж класамi сялян i феадалау. У ходзе афармлення саслоуных прывiлегiй дробных феадалау непрвелiгiраваную частку баяр сталi з 15 ст. называць шляхтай. Асноуную масу насельнiцтва складалi сяляне, якi знаходзiлiся у рознай ступенi феадальнай залежнасцi i рамеснiкi-беднякi. Развiцце феадальна-прыгоннiцкiх адносiн аджбывалася у 1-ю чаргу за кошт змяншэння абшчыннай сялянскай уласнасцi i перахода зямлi ва уласнасць феадала. Прынцып “зямля нiчыя” змянiуся прынцыпам “няма зямлi без гаспадара”. На працягу 14-15 ст. сяляне канчаткова былi пазбаулены абшчыннай уласнасцi на зямлю. Яны сталi толькi землекарытальнiкамi. Уся зямля аказвалася ва уласнасцi дзяржавы, свецкiх i духоуных феадалау, часткова – гараджан. У сярдзiне 16 ст. сяляне-беларусы знаходзiлся у розным стане феадальнай залежнасцi, выконвалi неаднолькавыя правiннасцi. У сувязi з гэтым яны падзялялiся на некалькi катэгорый, перша за усе: на чыей зямлi пражывалi сяляне – яны дзялiлiся на дзяржауных i прыватна-уласнiцкiх. У адпаведнасцi ад ступенi феадальнай залежнасцi сяляне дзялiлiся на “людзей пахожых”, якiя захоувалi права пераходу ад 1-го феадала да другога, i “непахожых” – тыя, якiя не мелi такога права. Да вышэйшай ступенi феадальнай залежнасцi адносiлася “чэлядзь-невольная”. Яны вялi свае паходжанне ад халопау Старажытнай Русi i абслугоувалi двор феадала. У прывелiгiраваным стане знаходзiлiся сяляне-слугi спецыяльных служб у дзяржауны i прыватна-уласнiцкiх маентках. Iмi былi путныя, стайнiкi, псары, садоунiкi, рыбаловы, бортнiкi, млынары, рамеснiкi i iнш. Па меры развiцця феадальных адносiн i павелiчэння попыту на сельскагаспадарчыя прадукты iшоу працэс павелiчэння земолеуласнасцi буйных феадалау. Да сярэдзiны 16 ст. значна узраслазямельная уласнасць сярэднiх i дробных феадалау. Пры гэтым сталi пашыраць уласную запашку зямель, што суправаджалася узмацненнем прыгоннiцтва. Адбывалася скарачэнне дзяржаунага зямельнага фонду, што дрэнна сказвалася на прыбытках дзяржаунай казны. Дзяржауныя расходы узрасталi i вялiкакняжацкая улада аказвалася у фiнансавай залежнасцi ад магнатау. Каб павысiць прыбыткi у ВКЛ, пачала праводзiцца аграрная рэформа, якая увайшла у гiсторыю пад назвай “валочная памера”. Рэформа правадзiлася згодна “Устава на валокi”, выданнага у 1557 г. Сiгiзмундам II. Усе дзяржауныя землi падлягалi абмеру i перадзелу. Яна разбiвалiся на валокi (21,3 га), якую кожны дым атрымлiвау у падворнае карыстанне. Валока становiцца падаткавай адзiнкай. Зямля пры гэтым прадстаулялася у трох палях, такiм чынам узконьвалася трохполле з прымусовым севазваротам. У час правядзення рэформы лепшыя землi у сялян адбiралiся i адводзiлiся у вялiкакняжацкiя фальваркi з разлку па адной валоке з 7 сялянскiх валок. Сяляне, атрымаушыя валокi, змацоувалiся да фальварка i гублялiся права пераходу. Адначасова з правядзеннем валочнай памеры на дзяржауных землях, феадалы праводзiлi яе у сваiх маентках. З аднаго боку гэта садзейнiчала асваенню новых зямель, замацаванню больш прагрэсiунай трохпольнай сiстэмы земелеуладання i стварэнню умоу для развiцця таварна-грашовых зносiн у сельскай гаспадарцы. З другога – прявяло да рэзкага скарачэння сялянскага землекарыстання, станаулення фальваркавай паншчыннай сiстэмы гаспадарання. Валочная памера паскорыла завяршэнне юрыдычнага афармлення запрыгоньвання сялян, пачатак якому быу пакладзены прывiлеем 1447 г. Судзебнiк 1468 г. пад страхам смяротнага пакарання забараняу увадзiць прыватна-залежных людзей i чэлядзi. Статут 1529 г. замацавау за феадаламi манаполiю на валоданне зямлей, узаконiу пазбауленне сялян права уласнасцi на зямлю, усталявау 10-гадовы тэрмiн пошуку беглых сялян.
3. Вытворчыя сiлы развiцця феадалiзму абумовлiлi iнтэнсiуны працэс аддзялення рамяства ад сельскай гаспадаркi. Гэта суправаджалася ростам гарадоу i мястэчак. Яны былi месцам сасрэдатачэння рамяства i гандлю, палiтыка-адмiнiстратыунымi цэнтрамi i умацаванымi пунктамi на выпадак нападзення ворага. Найбольш буйнымi гарадамi былi Вiцебск, Магiлеу, Пiнск, Полацк, Слуцк. Гарады i мястэчкi узнiкалi як на дзяржаунай, так i на прыватна-уласнiцкай зямлi. У 16 ст. у многiх вялiкакняжацкiх гарадах з'яулялiся юрыдыкi – адасобленыя часткi горада цi яго прыгарада, якiя былi уладаннямi свецкiх або духоуных феадалау з залежным ад iх насельнiцтвам. На жыхароу юрыдык не распаусюджвалася адмiнiстратыуная i судовая улада гарадскога самакiравання. 80% гараджан – беларусы.
Сацыяльны склад гараджан быу неаднародным.
Верхнi слой – феадалы, духавенства, багатыя купцы, заможныя рамеснiкi.
Сярэднi слой – рамеснiкi, дробныя гандляры.
Нiжэйшы слой – вучнi, людзi, знаходзячыяся у рознай ступенi феадальнай залежнасцi.
Гандлева-рамесныя жыхары гарадоу называлiся мяшчанамi. Гарадское рэмясло было вельмi разнастайным. Да 2-й паловы 16 ст. у Беларусi было вядома 200 рамеснiцкiх прафесiй. 1-е месца займала апрацоука металау, 2-е – апрацоука дрэва i г. д. З 15 ст. у гарадах Беларусi пачалi з'яуляцца саслоуныя карпарацыi рамеснiкау, якiя называлiся сотнямi i брацтвамi. Яны стваралiся з мэтай абароны iнтарэсау рамеснiкау як дробных вытворцау ад эксплуатацыi iх феадаламi i купцамi. З 1555 г. сотнi i брацтвы сталi называцца цэхамi – аб'яднаннi рамеснiкау адной, або некалькiх блiзкiх прафесiй. Кожны цэх быу i узброеным атрадам. У склад цэхау не прымалi яурэяу, татарау. Яшчэ у 1388 г. Вiтаут выдау прывiлей, якi гарантавау яурэям гарадоу сваю арганiзацыю – кагал. Асобнымi арганiзацыямi жылi татары. Iшоу актыуны рост таварна-гандлевых зносiн, як ва унутраным так i у знешнiм гандлi. Гандлявалi з Рыгай, з Заходняй Еуропай, некаторымi гарадамi усходу. Па меры пашырэння эканамiчнага значэння гарадоу актывiзавалася iх палiтычнае жыцце. Гарады iмкнулiся пазбавiцца ад феадальнай залежнасцi i атрымаць права на самакiраванне. Узорам было Магдэбурскае права.
Пытанні па курсу гісторыі Беларусі (1999-2000 н.г.)
Асваенне тэрьггорыі Беларусі першабытным чалавекам. Эпоха каменнага веку.
Балцкае і раннеславянскае засяленне беларускіх зямель. Усходнеславянскія супольнасці ў ІХ-пер.пал.ХП стст.
Беларуская дзяржаўнасць у раннім сярэднявеччы. Палітычны лад Полацкага і Тураўскага ккястваў.
Хрысціянізацыя беларускіх зямель. Асветніцкая дзейнасць Е.Полацкай і К.Тураўскага.
Сацыяльна-эканамічныя адносіны на землях Беларусі ў ІХ-сяр.ХПІ стст.
Фарміраванне дзяржаўнай тэрыторыі Вялікага княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага.
Палітычны лад Вялікага княства Літоўскага і сістэма дзяржаўнага кіравання.
Прававая культура ў княстве.
Феадальнае развіццё сельскай гаспадаркі і беларускага гарода ў ХІУ-ХУІ стст.
Першыя уніі ВКЛ з Польшчаю (Крэўская, Віленска-Радамская, Гарадзельская): прычыны заключэння, сутнасць і вынікі.
Барацьба Вялікага княства Літоўскага з татара-манголамі і крыжакамі. Грунвальдская бітва.
Характар узаемаадносін і знешняя палітыка ВКЛ у дачыненні да Маскоўскай Русі (канец ХУ-сяр.ХУІ стст.).
Фарміраванне беларускай народнасці. Этнічныя прызнакі і традыцыйная культура беларусаў.
Прашнкненне ідэй Адраджэння на Беларусь. Ф.Скарына як вучоны-гуманіст, асветнік, першадрукар.
Вытокі Люблінскай уніі 1569 г. Прыняцце акта аб утварэнні Рэчы Паспалітай.
Рэлігійна-рэфармацыйны рух на Беларусі ў ХУІ ст.
Каталіцкая рэакцыя. Палітычная і культурная дзейнасць ордэна езуітаў.
Берасцейская рэлігійна-царкоўная унія. Сутнасць уніяцтва.
Войны Рэчы Паспалітай з Расіяй у першай чвэрці ХУІІ ст. і іх уплыў на стан развшцця беларускага грамадства.
19.Антыфеадальная вайна на беларускіх землях у сярэдзіне ХУІІст.( 1648-1651 гг)
Беларускае грамадства падчас вайны Расіі з Рэччу Паспалітай у 1655-1667 гт.
Эканоміка і саслоўныя адносіны на Беларусі ў ХУШ ст.
Палітычны крызіс Рэчы Паспалітай.
Спробы правядзення рэформаў і тры падзелы Рэчы Паспалітай у кан. ХУШ ст
Адміністрацыйна-дзяржаўныя пераўтварэнні на беларускіх землях пасля іх уключэння ў склад Расійскай імперыі.
Эканамічнае развіццё беларускіх зямель у канцы ХУІП-сяр.ХІХ стст.
Палітычны рух у беларускім грамадстве ў першай палове XIX ст. Паўстанне 1830-31 гг. на Беларусі і яго палітычныя вынікі.
Скасаванне прыгону і правядзенне палітычных буржуазных рэформ у 60-я іт. ХЗХ ст. на Беларусі.
Ідэі сацыяльнай -незалежнасці і нацыянальнага вызвалення ў паўстанні 1863 г. пад кіраўніцтвам К.Каліноўскага.
Станаўленне новых форм вытворчасці ў тірамысловасці і сельскай гаспадарцы Беларусі пасля адмену прыгону. Адметнасці каггіталістычнага развіцця.
Рабочы і сялянскі рух. Народніцкія і сацыял-дэмакратычныя арганізацыі на Беларусі ў 60-90-х гг. XIX ст.
Фарміраванне агульнарасійскіх і беларускіх палітычных партый і арганізацый у канцы ХІХ-пач.ХХ ст.
Вызваленчая барацьба і грамадска-палітычны рух на Беларусі ў час рэвалюцыі 1905-1907 гт.
Беларускі нацыянальны рух у перыяд першай расійскай рэвалюцыі. Нашаніўсю этап у гісторыі беларускага нацыянальнага адраджэння.
Сталыпінсюя рэформы на Беларусі.
Лютаўская рэвалюцыя на Беларусі. Утварэнне новых органаў улады.
Ажыўленне дзейнасці надыянальных партый і арганізацый пасля Лютаўскай рэвалюцыі. Іх погляды на палітычныя праблемы і беларускае пытанне.
Праблема самавызначэння беларускага народа пасля ўстанаўлення аднаўладдзя Саветаў. Скліканне і разгон Усебеларускага надыянальнага сходу (15 снежня 1917 г.).
Абвяшчэнне Беларускай Народнай Рэспублікі і дзейнасць яе Рады. -
Змаганне за самавызначэнне народа на грунце савецкай улады. Дзейнасць Белнацкама і беларускіх секцый РКП(б).
Абвяшчэнне БССР. 1 Усебеларускі з'езд Саветаў. Стварэнне Літоўска-Беларускай Савецкай Рэспублікі.
Беларускае грамадства ў гады саведка-польскай вайны (1919-1920 гг.). Другое абвяшчэнне БССР.
Новая эканамічная палітыка, яе сутнасць і вынікі.
Падпісанне федэратыўнага дагавора аб утварэнні СССР. Уваходжанне Беларусі ў склад Савецкага Саюза.
Індустрыяльнае будаўніцтва ў БССР.
Правядзенне суцэльнай калектывізацыі сельскай гаспадаркі на Беларусі і яе сацыяльна-эканамічныя вынікі.
Сутнасць, этапы і практыка рэалізадыі палітыю беларусізацыі ў 20-30-я гт.
Палітычная сістэма СССР 30-х гадоў. Дэфармацыі ў грамадска-палітьгчным жыцці. Рэггрэсіі у дачыненні да беларускага грамадства.
Палітычна-прававое становішча зямель Заходняй Беларусі у складзе міжваеннай Полыігчы (1921-1939 гт.) і нацыянальна-вызваленчая барацьба працоўных.
Адметнасці эканамічнага і культурнага развіцця заходнебеларускіх тэрыторый у 1921-1939 гг.
Пачатак другой сусветнай вайны. Аб'яднанне Заходняй Беларусі з БССР.
Акупацыя Беларусі нямецкім войскам. Акупацыйны рэжым на Беларусі.
Антыфашысцкая барацьба на Беларусі ў 1941-1944 гг.
Беларускі калабарацыянізм у гады Вялікай Айчыннай вайны.
Вызваленне Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў. Матэрыяльныя страты, людскія, культурныя Беларусі за гады вайны.
Становішча БССР на міжнароднай арэне пасля заканчэння Вялікай Айчыннай і другой сусветнай вайны. Навуковыя, эканамічныя і культурные сувязі з краінамш свету.
Аднаўленне ў 1946-1950 гг. разбуранай вайной прамысловасці і сельскай гаспадаркі.
Спробы адыходу ад таталітарызму ў грамадска-палітычным жыцці Беларускай ССР у 50-х гг.
Развіццё эканомікі у 1950-70-х гг. Нарастанне з'яў застою ў сацыяльна-•• эканамічным развіцці Беларусі.
Адукацыя, навука, культура беларускага грамадства ў 1950-80-х гг.
Палітыка перабудовы як адказ на крызісныя з'явы грамадскага развіцця другой паловы 1980-х-пачатку 90-х гг. Яе набыткі, страты, пралікі.
Сацыяльна-эканамічны крызіс 1990-х-гг. Накірункі рэфармавання эканомікі.
Станаўленне незалежнай беларускай дзяржавы. Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь з дапаўненнямі і змяненнямі.